Plectrum, plectrumtechniek

Op een elektrische gitaar speel je vrijwel altijd met een plectrum (meervoud: plectra, Engels: "pick" of "flatpick"). Enkele beroemde uitzonderingen zijn overigens Mark Knopfler (Dire Straits) en Jeff Beck, die met hun vingers op een elektrische gitaar tokkelen. Op een akoestische gitaar kun je met een plectrum óf met je vingers spelen. Sommige gitaristen spelen met een "thumbpick" en hun vingertoppen, of met "fingerpicks", een soort plectra die je aan je vingertoppen schuift. Wat wij een plectrum noemen heet dan "flat pick".

Over zo'n plectrum is vrijwel niets te lezen, ook over hoe je het vasthoudt en hoe je het gebruikt lees je niet veel, zelfs niet in gitaarmethodes. Onterecht wordt er blijkbaar van uit gegaan dat het allemaal wel vanzelf spreekt. Er is namelijk wel degelijk het een en ander aan zinnigs over te melden, zie hier onder.

Geschiedenis van het plectrum

Het woord komt van het Griekse πλήκτρο "plèktron", iets om mee (aan) te slaan. In dit geval dus een snaar van een snaarinstrument. Het zou in de zesde eeuw voor Christus zijn uitgevonden (?). Feit is dat op oude Oosterse instrumenten als de Oud (luit), Chinese tokkelinstrumenten als de Pipa (al ver voor Christus in gebruik) ook met een plectrum werd gespeeld. Dat was dan van hout, of van een vogelveer gemaakt. Het plectrum is dus bepaald geen recente vinding.

Het plectrum

Er zijn verschillende eigenschappen die de kwaliteit van een plectrum bepalen:

materiaal, flexibiliteit: nylon, celluloid, schildpad, hout, been, ivoor, steen...
dikte: van enkele tienden mm t/m enkele millimeters dik
vorm: klein, groot, spits, rond, Landström "sharkfin", "Stylus pick", uitsparing om de duim in te leggen, met anti-slip laag, etc.
gevoel tussen de vingers (glad, stroef, plakkerig?)
design, opdruk

Een goed plectrum ligt lekker in de hand en heeft een perfect gladde rand, zodat het makkelijk over de snaren glijdt bij het aanslaan en geen krassende bijgeluiden geeft.

Als een plectrum té flexibel is, is dat vooral lastig met solo spelen: het plectrum is "traag", omdat het als het ware achter je bewegingen aan flappert. Ook is de toon van een dun plectum erg scherp, vooral op de dunne snaren.

Een erg dik plectrum (of een van een niet flexibel materiaal) geeft niet mee. Dat is misschien wennen en vereist een goede plectrumtechniek en houding, maar het volgt wel precies je bewegingen. Je hebt dus meer controle. Een dikker plectrum klinkt "donkerder", er zit wat minder hoog in je geluid.

Materiaal van het plectrum

celluloid plectrum Er zijn plectra gemaakt van vrijwel elk denkbaar materiaal. Het meest gebruikt is uiteraard kunststof. Goedkope plectra zijn van nylon: breekt niet, maar heeft vaak geen mooi gladde rand. Als ze slijten komen er bramen aan, niet meer fijn om mee te spelen, tenzij je weinig eisen stelt en/of continu je plectra verliest... Als bij het aanslaan een van de dunne snaren achter een braam blijft haken, heb je een kapotte snaar. Ook hoor je het "krassen" van de bramen bij het solo spelen, vooral met een clean geluid en op de dunne snaren.

Beter zijn plectra van celluloid, dat qua eigenschappen dicht bij het, niet meer verkrijgbare, schildpad (Eng. tortoise) komt. Ook goed is een materiaal dat onder de naam "Delrin" (Polyacetal, polyoxymethyleen) verkocht wordt. Het is erg sterk, glad en veerkrachtig. Maar er zijn nog veel meer goede materialen om plectra van te maken, zoals Ultem, Carbonate en andere. De betere plectra kun je, als ze wat af beginnen te slijten, zelf qua vorm wat bijwerken met een nagelvijl. Daarna polijsten met waterproof schuurpapier Nr 600. Als nieuw! Natuurlijke materialen worden ook gebruikt: vilt, (hard-)hout, hoorn, been, ivoor, glas, metaal, en zelfs steen (met name agaat). Uiteraard prijzig, voor liefhebbers, specialisten, profs en... verzamelaars! Want die heb je ook.

Doe het zelvers maken plectra van koeiehoorn, been, ivoor, bamboe, kokosnoot, hardhout, bankpasjes, munten, lege vulpenpatronen, flippo's...

plectra van zacht materiaal slijten sneller en geven een wat "donkerdere" toon. De tik van het plectrum tegen de snaar klinkt hoger, helderder, scherper als het plectrum van harder materiaal is gemaakt. Wat je mooier vindt is een kwestie van smaak!

De dikte

Samen met het gebruikte materiaal bepaalt de dikte de flexibiliteit. Steen is uiteraard totaal niet flexibel. Een stenen plectrum volgt precies de beweging van je hand. Als je een goede plectrumtechniek hebt met het plectrum losjes tussen je vingers en een goede precisie met aanslaan, valt hier uitstekend mee te spelen. Voordeel is bovendien dat zo'n plectrum perfect glad is gepolijst en ook zo blijft. Slijten doet steen niet. Een dun stenen plectrum kan wél breken en als het weg raakt ben je € 30 of meer kwijt... Ook een plectrum van hardhout, been, ivoor of glas geeft niet mee.

Een plastic plectrum wél, hoeveel is afhankelijk van de dikte en het soort plastic. Veel fabrikanten geven de dikte in mm aan. Die varieert tussen 0.5 mm en 3 mm. Ander fabrikanten maken een indeling in thin - heavy. Globaal zijn dit de categorieën:

Ultra thin	< 0,5 mm
Thin	0,5 mm
Medium	0,7 mm
Medium heavy	0,85 mm
Heavy	1 mm
Super heavy	> 1,5 mm

De extreem dunne plectra zijn eigenlijk alleen voor slaggitaar (akkoorden) te gebruiken. Voor solo spelen flappen ze te snel om, geven een soort vertaging in de aanslag, je kunt er niet dynamisch mee spelen en ze geven een erg dun en scherp geluid. Ze geven bij akkoorden aanslaan een "ritselend" bijgeluid dat vooral op een akoestische gitaar zijn charme heeft. Medium plectra worden het meest gebruikt. Ze geven wel mee, maar niet te veel, zodat je er hard én zacht mee kunt spelen, naar gelang hoe stevig je ze vasthoudt.

De medium plectra worden het meest gebruikt, ze geven iets mee, maar niet te veel. Qua sound zitten ze tussen dunne en dikke in.

De heavy en extra heavy soorten geven weinig tot niets mee. Je moet ze dus losjes in je hand kunnen houden zonder ze te verliezen voor slaggitaar. Voordeel is dat het plectrum precies doet wat jij met je hand doet. Jazz gitaristen gebruiken meestal dikke plectra voor een volle toon en een goede controle over het geluid. Als je pas begint met gitaar spelen kun je het best met een medium plectrum beginnen. Als je later een betere techniek hebt, kun je eventueel naar de zwaardere overstappen. Dikke plectra geven een donkerdere volle toon.

Ook het materiaal (de dichtheid) speelt een rol. Als je tegen een plectrum tikt met je nagel en het klinkt hoog is de dichtheid hoger. Dat geeft een feller geluid en meestal ook minder slijtage. Een lager klinkende tik geeft een "ronder" geluid. Smaak weer...

De vorm

Sharkfin plectrum Stylus pick Dugain plectra
plectra met duimgrip

De vorm moet prettig zijn om mee te spelen, maar heeft ook invloed op de toon. Hoe dunner en spitser het plectrum aan de aanslagkant, hoe meer hoog in je toon. Een dikkere en meer afgeronde top klinkt warmer, donkerder. Sommige plectra hebben verschillende kanten om mee te spelen, met verschillende eigenschappen, zodat je snel kunt wisselen.

Anti slip?

Er is van alles bedacht om te voorkomen dat je je plectrum verliest tijdens het spelen en om te voorkomen dat het verschuift of verdraait. Soms zit er een reliëf op het plectrum op de plaats waar je het vasthoudt. Er zijn er ook met een stukje kurk er op gelijmd. Je kunt er ook zelf waterproof schuurpapier op lijmen met contactlijm. Pickpowder, een speciaal poeder dat je op je vingers moet doen, schijnt ook te helpen. Heel dikke plectra (oa. van Dugain) hebben een ingeslepen vorm waardoor ze precies tussen je wijsvinger en duim passen en niet verschuiven. Houten plectra zijn natuurlijk ook minder glad. Er zijn ook kunststof plectra met een stroef gemaakt deel om ze vast te houden.

Design, opdruk

plectra Je kunt plectra laten bedrukken met je naam, of de naam of logo van je band. Maar er zijn er ook met allerlei stoere of grappige opdrukken in verschillende stijlen: namen van bekende bands en artiesten, gothic, black metal, christian, met dieren, hologrammen, je kunt het zo gek niet bedenken!

Waar laat je ze?

In je broekzak, je portemonnee, je gitaarhoes, tussen de slagplaat van je gitaar, in de klankkast, tussen je element, in je mond? Er zijn speciale "pick holders" te koop voor op je gitaar, aan je microfoonstandaard, aan je sleutelhanger, om je nek! Nog een cheapo en handige tip: koop bij de boekhandel een A4 klemrug, verkrijgbaar in allerlei kleuren. Zaag er een stukje af, klem dat aan je gitaarriem en steek er je plectrum(s) tussen! Zo ben je voor een paar duppies per plectrumhouder klaar...

plectrumhouder pickholder A4 rugklemmen A4 klemruggen (kantoorbenodigdheden)

Plectrum aanslag, houding

Je ziet gitaristen op allerlei manieren met een plectrum spelen, vanuit de vingers, de "pincetgreep", steunend met één of meer vingers op de gitaar, vanuit de pols, vanuit de onderarm, vanuit de schouder, allerlei combinaties! Conclusie van veel gitaristen en zelfs van sommige docenten en boeken is dan: "doe maar wat, er is geen BESTE manier". Hier zullen de fysiotherapeut en de houdingsdeskundige het niet mee eens zijn! De grote vraag is namelijk altijd of een bepaalde gitarist dankzij of juist ondanks zo'n techniek zo kan spelen!

John McLaughlin De beste manier om een instrument te bespelen is altijd met zo weinig mogelijk spierspanning en zo klein mogelijke bewegingen. Zo houd je het lang vol zonder blessures en bereik je muzikaal-technisch de beste resultaten. Hier een paar tips:

Neem je plectrum tussen duim en wijsvinger. Evt. een randje van je middelvinger er bij. Laat de punt van je plectrum enkele millimeters uit je vingers steken. Houd het losjes vast, niet knijpen, dan gaat nl. je pols vast zitten, probeer maar!
Leg je rechterarm op je gitaar, op een zodanige plaats dat je met een totaal ontspannen hand en dito pols met je plectrum midden voor de snaren zit
Trek je schouder niet op, maar laat die ontspannen hangen!
Sla nu aan met een beweging van je pols alsof je water van je hand af schudt, losjes en ontspannen.
Met een kleine beweging van je onderarm (elleboog) kun je bepalen welke snaar of snaren je aanslaat, je pols moet steeds zo ontspannen mogelijk blijven
Steun niet met je hand of een vinger op je gitaar, dat hindert de beweging van je pols en geeft spanning.
Met deze "zwevende rechterhand techniek" kun je snel switchen van soleren naar begeleiden en heb je maximale bewegingsvrijheid van je hand.
Houd je plectrum zó losjes vast, dat je het voelt bewegen tussen je vingers.
Op een akoestische gitaar moet je uiteraard wat meer kracht gebruiken en je plectrum dus iets steviger vast pakken. Maar pas op dat je niet verkrampt, dat geeft op den duur blessures.
Snel spelen is een combinatie van precisie en ontspanning, géén resultaat van bruut geweld! Oefening baart kunst...

Op deze manier gebruik je verschillende gewrichten voor verschillende functies:

Met je elleboog bepaal je welke snaar of snaren je raakt
Met je pols sla je aan, bepaal je het ritme
Met je vingers bepaal je de druk op je plectrum en dus het volume

Door deze onafhankelijkheid kun je ook in een hoog tempo nog dynamisch spelen.

Duimplectrum, fingerpicks, thumbpick

Op een staalsnarige akoestische gitaar, banjo, sitar of portugese gitaar (fado) worden ook plectra gebruikt die je aan je vingers kunt schuiven. Het meest worden duimplectra gebruikt, voor een steviger geluid in de bassen en om je nagels/vingertoppen te sparen! Er is een techniek mee mogelijk om op- en neerslagen te spelen met je duim, voor virtuoze basslicks! Er zijn ook plectra om aan je overige tokkelvingers te schuiven: "fingerpicks". Ze zijn van kunststof of van metaal. Als je er nooit mee gespeeld hebt is het wél even wennen! Op een portugese gitaar wordt traditioneel met de wijsvinger en de duim gespeeld. Met de wijsvinger worden ook op- en neerslagen gebruikt! Op een sitar worden "mizrabs" gebruikt, van metaaldraad gemaakte fingerpicks.

thumbpick, duimplectrum fingerpicks, vingerplectra
Duimplectrum en vingerplectra (thumbpick & fingerpicks)

mizrab
Vingerplectrum (fingerpick) voor portugese gitaar, mizrab van ijzerdraad (voor de sitar)

Pipa fingerpicks
Ossenhoorn fingerpicks voor de Chinese pipa. Ze worden met tape aan de 5 vingertoppen vastgemaakt.

ud plectrum, risha
plectra voor de arabische ud, "risha" genaamd, stamt duidelijk af van een vogelveer

Popschool Maastricht