Gitaar stemmen of basgitaar stemmen

Hoe is een gitaar, basgitaar, banjo of ukelele gestemd en hoe stem je hem/haar? Op je gehoor, of met een stemapparaat. Tips en trucs.

Creatieve optie: door meerdere geluiden, eventueel van meerdere instrumenten, tegelijk te laten horen via de buttons hier onder kun je best een interessant stuk muziek maken! Met de "mute" knop zet je alles weer stil.

Gitaar stemmen

De normale stemming van de 6-snarige gitaar is E A D G B E (van de bassnaren naar de hogere toe, snaar 6 => 1). Ezelsbruggetjes voor het stemmen van de gitaar:

De snaren van een gitaar, van de dikste naar de dunste snaar:

• Een Aap Die Graag Bananen Eet
• Een Aap Die Geen Bananen Eet
• Een Aap Doet Gek Bij Eten
• Een Andere Dag Gaat Benny Eten
• Een Arme Dame Ging Bessen Eten
• Een Aardige Dame Gaat Brood Eten
• Eet Alle Dagen Goed Brood, Evert
• Eet Alle Dagen Grote Borden Erwtensoep
• Eet Alle Dagen Gort Beste Elvis
• Eet Alle Dagen Ge-Bakken Eieren
• Eerst Aan De Grens Brood Eten
• Eddy Ate Dynamite, Good Bye Eddy
• Elke Andere Dag Gaat Bokito Eten
• Een Aanvang(er) Der Gitaar Begint Eenvoudig
• Een Aan De Gitarist Bekende Ezelsbrug

Eigenlijk moet je tellen van dun naar dik, de dunste snaar wordt namelijk de eerste snaar genoemd, de dikste de zesde:

• Een Beer (Boer) Geeft De Aap Eten
• Een Betere Gitaar Door Alle Eeuwen
• Every Bible Gets Dusty After Easter
• Een Boer Gaat Dikwijls Appels Eten

Iets dikkere snaren gebruiken geeft een voller geluid. Door die dikke snaren iets lager te stemmen zijn ze gemakkelijker te bespelen, ze zijn dan minder strak gespannen. Ook krijg je natuurlijk een lagere klank. Al sinds Jimi Hendrix worden gitaren vaak een halve toon lager gestemd, dus Eb Ab Db Gb Bb eb van dik naar dun. Deze stemming wordt "flat tuning" genoemd. Ook in die stemming kun je met deze online stemmer stemmen!

Gitaar stemmen

De laagst klinkende snaar staat onder. De cijfers geven het volgnummer van de snaar aan, niet van het oktaaf!

Twaalfsnarige gitaar stemmen

Een 12-snarige gitaar heeft deze stemming: e E - a A - d D - g G - B B - E E. Hierbij geven kleine letters snaren aan die een oktaaf hoger gestemd staan. De lage E, A, D en G snaren hebben dus ieder een oktaafsnaar er naast, de B en hoge E zijn gewoon dubbel (2x hetzelfde gestemd). Vanwege de hoge spanning op de hals wordt een twaalfsnarige gitaar ook wel eens in zijn geheel een halve toon, hele toon of zelfs meer, lager gestemd.

De cijfers geven het nummer van de snaar aan, niet van het oktaaf!

Ukelele stemmen

De ukelele is standaard gestemd: g C e a. De e is hetzelfde als de hoge e van de gitaar, de hoge a snaar is de toon van vakje 5 van de hoge e snaar van de gitaar. Het is ook de toon die een stemvork geeft. De 4e snaar van de ukelele (de g snaar) is een oktaaf hoger dan de G snaar van de gitaar en klinkt als de toon in vakje 3 van de hoge e snaar!

De cijfers geven het nummer van de snaar aan, niet van het oktaaf!

Basgitaar stemmen

Eigenlijk is een gewone 4-snarige basgitaar een elektrische contrabas. De stemming is ook het zelfde: E-A-D-G van laag naar hoog. Bij een vijfsnarige bas zit er een lage B-snaar bij, bij een zessnarige ook nog een hoge C snaar.

Voor een 4-snarige bas gebruik je alleen E-A-D-G, voor een 5-snarige gebruik je de C niet. De cijfers geven het nummer van de snaar aan, niet van het oktaaf!

Banjo stemmen

Er zijn verschillende soorten banjo's met elk hun eigen stemming en varianten erop.

De 5-snarige (bluegrass) banjo heeft één kortere snaar, de 5e. De standaardstemming is G D G B D, een G-akkoord dus. De volgende variant (kolom 2) wordt wel "double C" genoemd omdat er 2 C snaren in voorkomen. Variant 3 heet ook wel "C tuning" of "drop C" omdat ten opzichte van de standaard stemming de 4e snaar een C is ipv. een D. De 4e variant heet ook wel "D tuning" omdat het de tonen van een D akkoord zijn. De 5e varant wordt wel "modal tuning" genoemd omdat er geen majeur of mineur akkoord in zit. Andere namen Sawmill tuning, Mountain minor tuning. Alleen de 2e snaar is een halve toon hoger dan in de standaard stemming.

De 4-snarige tenor banjo:

C G D A is de meest gebruikelijke stemming, in kwinten. G D A E wordt ook wel "Irish tuning" genoemd. Deze stemming is ook in kwinten, zoals de viool en de mandoline, maar een oktaaf lager. D G B E is hetzelfde als de stemming van de 4 hoogste snaren van de gitaar.

De 4-snarige plectrum banjo (dixieland music):

C G B D is de meestgebruikte stemming. D G B E zijn de hoogste 4 snaren van de gitaar. Dit is dus voor gitaristen een gemak.

De 5-snarige langhals (longneck) banjo:

De 6-snarige gitaar banjo: zie gitaar.

De 12-snarige gitaar banjo: zie 12-snarige gitaar.

De 4-snarige ukelele banjo (banjolele): zie ukelele.

Manieren om te stemmen

Er zijn verschillende manieren om een gitaar te stemmen. Erg makkelijk gaat dat natuurlijk met een stemapparaat of met een app in je smartphone. Er zijn verschillende soorten. Met sommige kun je alleen met de standaard gitaarstemming (EADGBE) werken. Dat is vaak voldoende. Iets uitgebreidere laten het omlaag stemmen van de gitaar toe (Eb Ab Db Gb Bb Eb), dat kan erg praktisch zijn. Met nóg uitgebreidere apparaten kun je iedere willekeurige stemming maken. Deze heten chromatische stemapparaten. Er zijn stemapparaten met een mechanische wijzer en met een LCD of LED (lampjes) display. In het algemeen werkt het stemmen prettiger met een wijzer. Zo'n apparaat is meestal wel duurder. Je hebt nu ook stemmers met een LCD display met een "virtuele wijzer". Werkt ook prima. Bijna alle apparaten zijn zowel geschikt voor elektrische als voor akoestische instrumenten. Die kun je dan stemmen via een ingebouwd microfoontje of door het stemapparaatje aan je instrument te klemmen. Probeer een stemapparaat uit vóórdat je het koopt!

Er bestaan ook "stemfluitjes", die echter meestal niet lang zuiver blijven. Een heel nauwkeurige manier om op het gehoor te stemmen wordt hieronder uitgelegd. Je moet hiervoor wél flageolettonen ("harmonics") kunnen spelen!

Het allermakkelijkst is natuurlijk een gitaar die zichzelf stemt, zoals bijvoorbeeld via het Gibson G-Force systeem. Hierbij zit op de kop van de gitaar een kastje dat via een microfoontje de trillingen van de gitaar opneemt. Verder zitten er motortjes in die de stemmechanieken aandrijven. Stemmen kun je door alle snaren tegelijk aan te slaan en op een knopje te drukken. De gitaar stemt zich dan binnen een paar tellen vanzelf! Ook alternatieve stemmingen kunnen gekozen worden. Mocht de accu leeg zijn, dan kun je gewoon aan de knoppen draaien en met de hand stemmen.

Gibson G-Force tuning system

Klik op de stemvork voor de A op 440Hz. Deze toon is twee oktaven hoger dan de A snaar van de gitaar!

Flageolettonen

Dit zijn hoge tonen die je krijgt als je een snaar aanslaat en tegelijk met je andere hand zachtjes tegenhoudt op een bepaalde plaats. Deze tonen kun je op een elektrische gitaar het beste horen als je het element aan zet dat het dichtst bij de kam zit (het "treble" element).
Houd nu de wijsvingertop van je linkerhand losjes tegen de zesde snaar, precies bóven het zevende fretje. Druk deze snaar níet in! Sla de snaar nu aan, vrij hard en dicht bij de kam. Als je nu een toon hoort, haal je je vinger van de snaar af: zo klinkt hij langer door. Sla alléén die ene snaar aan, zorg dat er geen andere meeklinken. De toon die je zo hoort klinkt veel hoger dan de toon van de losse E-snaar. Dit is een "flageolettoon". Je kunt ook zo'n toon spelen met je vinger boven het twaalfde fretje, en met je vinger boven het vijfde fretje. De flageolettonen die we met stemmen gebruiken zitten precies boven het vijfde en het zevende fretje.

Stemmen van de A-snaar

Je kunt het beste beginnen met de vijfde snaar (de A-snaar dus) te stemmen met de A van een stemvork, die precies 2 oktaven hoger is. De stemvork geeft een A die even hoog is als de flageolettoon boven het vijfde fretje van de A snaar. Het is daarbij handig bij een elektrische gitaar als je de stemvork óók door de versterker hoort. Dat lukt door de stemvork voor het gitaar-element te houden dat aan staat (het "treble"-element dus). Daarbij maakt het veel verschil in welke richting je de stemvork voor het element houdt: in de ene richting hoor je haast niets, in de andere hoor je hem heel hard. Ook de afstand tot het element maakt natuurlijk veel uit! Sla eerst de stemvork aan, die klinkt het langste door. Daarna de A-snaar (los, of de flageolettoon bij het vijfde fretje). Houd nu de stemvork zó voor het element, dat de snaar en de stemvork allebei even hard klinken. Zo kun je het beste horen of de snaar goed is gestemd. Bij een akoestische gitaar kun je de stemvork aanslaan en dan het bolvormige knopje bij het handvat van de stemvork op de klankkast houden. Wat ook goed gaat: het knopje tegen je hoofd (schedel) houden in de buurt van je oor!

Zwevingen

Als je vlak bij de goede toon zit, hoor je een langzame of vrij snelle "trilling" in het geluid. Dit noemen we een "zweving". Het wil zeggen dat je al vlák bij de goede toon zit. Draai nu heel langzaam aan der stemknop terwijl je de stemvork én de snaar tegelijk hoort. Wordt de zweving sneller, dan draai je de verkeerde kant op. Wordt hij langzamer, dan draai je goed. Als de zweving weg is is de snaar goed gestemd, maar het kan ook zijn dat óf de snaar óf de stemvork niet meer klinkt. Controleer dus nog een keer: sla de stemvork en de snaar aan en laat ze weer tegelijk en even hard klinken. Hoor je geen zweving, dan is de snaar precies goed gestemd. Hoor je er wél een, dan draai je weer langzaam aan de stemknop, totdat de zweving weg is, enz.

Stemmen van de andere snaren

Nadat zo de A-snaar is gestemd, gaan we de andere snaren stemmen. We beginnen met de zesde snaar, de lage E-snaar. Sla de flageolettoon (noem ik vanaf nu "flag") boven fretje 5 van de lage E aan en daarna die van fretje 7 van de A-snaar. Zorg dat ze alle twee helder klinken, zonder bijgeluiden en zonder dat er andere snaren meeklinken. Daar moet je wat handigheid in krijgen, door het vaker te doen! Draai nu aan de stemknop van de lage E, terwijl je de twee tonen tegelijk hoort klinken. Als je dicht bij de goede toonhoogte zit, hoor je weer zwevingen. Draai weer tot ze weg zijn en controleer dan nog een keer, zoals boven beschreven bij het stemmen met de stemvork.

Zo stem je ook de D-snaar: flag 7 van de D-snaar moet klinken als flag 5 van de A-snaar. Draai aan de stemknop van de D tot die goed is. Stem dan de G-snaar: flag 7 van de G moet klinken als flag 5 van de D.

De hoogste twee snaren stemmen we op een andere manier: de losse (!) B-snaar moet klinken als flag 7 van de lage E-snaar en de losse hoge E-snaar moet klinken als flag 7 van de A-snaar.

Stemmen op akkoorden

Sommige gitaristen gaan hun gitaar zuiver proberen te stemmen door een akkoord te pakken en dan net zolang aan de snaren te draaien totdat dat akkoord zuiver is. Helaas is het zo dat dit daarna zo'n beetje het enige akkoord is dat zuiver is, andere zijn nu weer vals. Dat komt doordat de stemming van een gitaar en de plaats van de fretjes een compromis is. Zie frequenties en stemmingen >> Op fretloze instrumenten is (na veel oefening!) wél "rein" te spelen.

Overzicht

Tabel met de volgorde van stemmen:

Basgitaar stemmen met flageoletten

Dat gaat ook, het is zelfs simpeler dan bij de gitaar. De flageolettoon van de 5e positie van de A-snaar kun je met A van de stemvork gelijk stemmen. Je stemt de flageolettoon van positie 5 van de E-snaar gelijk met de flageolettoon van de 7e positie van de A-snaar. De volgende twee snaren gaan weer het zelfde, dus weer van de dikkere snaar flag 5 en van de volgende snaar flag 7. Ook bij een 5-snarige of 6-snarige bas gaat het zo.

Vibrato-mechaniek

Bij elektrische gitaren met een vibrato ("tremolo") is het vaak nodig de héle stemprocedure (inclusief het stemmen van de A-snaar!) meerdere malen te herhalen omdat door het omhoog stemmen van één snaar alle andere snaren lager worden en omgekeerd! Dat kan dus even duren...

De stemming controleren

Veel gitaristen controleren aan de hand van een akkoord of de stemming klopt. Niet alle akkoorden zijn hiervoor geschikt. Als een E akkoord zuiver is, is in een G akkoord de G-snaar te laag, als een A-akkoord zuiver is, is in een E-akkoord de B-snaar te laag. Déze akkoorden zijn geschikter omdat er maar twee verschillende tonen in voorkomen:

Ontstemmen

Een gitaar kan vals zijn of worden (ontstemmen) door de volgende oorzaken:

1. Temperatuurwisselingen: bij een hogere temperatuur zetten de snaren uit en gaan ze lager klinken, omgekeerd bij een lagere temperatuur.
2. Rek van de snaren: (vooral als ze nog nieuw zijn). Ook als snaren niet goed zijn gemonteerd (bijvoorbeeld met enorm veel wikkelingen om het asje van het stemmechaniek), ontstemmen ze nog lange tijd na het erop zetten.
3. Kwaliteit van de snaren: vervuilde en roestige snaren zijn niet meer goed te stemmen. Wil je dat je snaren lang mee gaan, was dan je handen met zeep vóórdat je gaat spelen. Veeg ook je snaren ná het spelen af met een droge, niet pluizende doek.
4. Wrijving bij brug of kam: dit hoor je als "tikken" bij het stemmen. Vaak zit er dan vuil of roest in het groefje bij de brug, of past de snaar er niet goed in. Maak het gleufje schoon en breng er wat grafiet in aan met een zacht potlood. Dat helpt vaak een tijdje.
5. Een niet goed ingevijlde brug en/of te hoge snaarligging (action). Daardoor moet je de snaren zó ver indrukken dat de toon hoger wordt dan hij zou moeten zijn.
6. Vibrato: door veel en intensief werken met de vibrato-handle ("tremolo") ontstemmen snaren ook. Het kan ook zijn dat het mechaniek niet precies in dezelfde stand terugkeert waardoor de snaren ook ontstemmen.
7. Stemmechanieken: als deze van slechte kwaliteit zijn, lopen ze terug. Ook kan het zijn dat er speling in zit, waardoor de snaren niet goed op stemming blijven. Mechanieken mogen niet te licht en niet te zwaar draaien.
8. Afstelling van de gitaar: als de halspen, snaarhoogte en compensatie niet goed zijn afgesteld, kun je de losse snaren wel goed stemmen, maar zo gauw je gaat spelen klinkt het tóch nog vals!
9. Druk ook niet te hard de snaren in, dan duw je de snaar omhoog en klinkt het vals, vooral bij een gitaar met tamelijk hoge fretjes hoor je dat erg. Duw een snaar ook niet opzij, als je bijvoorbeeld een akkoord pakt, dan gaat namelijk die toon omhoog en klinkt het akkoord vals.

Hopelijk lukt het je om met deze aanwijzingen (en wat oefenen!) je gitaar te stemmen!

© Sander Sanders

Zie ook:

• Alternatieve gitaar stemmingen
• Frequenties, stemmingen (ofwel: waarom je gitaar nooit zuiver wordt...)
• Gitaar mechanieken
• Verschillende gitaarstemmingen
• Stemapparaten
• Download Windows programma om via je computer te stemmen

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 19 Juni, 2024