Popschool Maastricht

Gitaarsynthesizer

Al sinds de toetsenisten over synthesizers beschikten, waarop je met hetzelfde toetsenbord de meest verschillende sounds kon laten horen, wilden gitaristen dat ook! Natuurlijk kon je met een elektrische gitaar al allerlei sounds uit een gitaar halen met behulp van elektronische effecten en vervorming, maar zo flexibel als een toetsenist met zijn Minimoog (1970) of andersoortige synth was het toch nog lang niet.

Niet alle gitaristen zijn fan van gitaarsynthesizers, en dan druk ik me voorzichtig uit... Ze hebben oa. een slechte naam gekregen door de vele geheel en half mislukte pogingen van fabrikanten. Synth die een erg slechte tracking hadden, slechte sounds, een hopeloos ingewikkelde bediening. Een andere oorzaak is dat je als gitarist een goede techniek moet hebben: kleine bijgeluiden of niet zuiver gepakte tonen worden door gitaarsynths afgestraft met "glitches": niet ter zake doende piepen of knorren. Ook voor basgitaren zijn er synthesizers.

Verklaring van termen >>

Arp Avatar

De Arp Avatar gitaarsynthesizer (1977!) was een van de eerste min of meer geslaagde pogingen.

De Avatar werkte met een speciaal element op de gitaar dat van elk van de 6 snaren een apart geluidssignaal naar het apparaat stuurde, het zgn. hexafonische element. In de synthesizer zelf wordt daar een van de toonhoogte afhankelijke spanning afgeleid, die dan de toonopweking aanstuurt (VCO's: Voltage Controlled Oscillators). Op dezelfde manier als dat toen voor toetsen-synths gebruikelijk was. Qua sounds leek hij veel op de voor toetsenisten ontwikkelde Arp Odyssey. Er werden er maar ongeveer 300 gebouwd, ze waren erg duur, maar dus wél al polyfoon, je kon er complete akkoorden op spelen!

Korg X911

In 1980 kwam Korg met een betaalbaar alternatief, de Korg X911

Die werkte volgens een veel simpeler principe: het gitaargeluid kwam binnen en werd in een blokgolf omgezet. Hiervan werden dan andere golfvormen (driehoek, puls) en andere oktaven afgeleid. Je kon maar één toon tegelijk op je gitaar spelen, de synth was dus monofoon. Blazers gebruikten het apparaat ook wel eens! Door verschillende golfvormen en oktaven tegelijk te gebruiken en er nog een chorus achter te zetten waren vette sounds mogelijk. Ook het filter (VCF, voltage controlled filter) werkte goed. De tracking, de mate waarin het geluid de gespeelde noten volgt, was prima omdat er zo'n eenvoudige manier van omzetting gebruikt werd.

Roland GR500

In 1977 kwam Roland met de eerste van een lange serie gitaarsynthesizers: de GR500. Die bestond uit een speciale door Ibanez gebouwde gitaar die met een 24 polige connector met de synthesizermodule werd verbonden. De synth was polyfoon en werkte met analoge toonopwekking.

Roland GR100

Dit was een simpele synthezer uit 1980, eigenlijk niet veel meer dan een "hexafonische fuzz". Ook voor deze synth was een speciale gitaar nodig met een hexafonisch element, dat via een 24 polige connector met de module werd verbonden.

Roland GR300

Roland kwam in 1980 met de uitgebreidere GR300, een combinatie van een speciale gitaar (G303) met een bijbehorende module. Ook deze gitaar werkte met een hexafonisch element, dat dus alle 6 snaren apart naar de module stuurt via een speciale kabel met 24-polige connector. De gitaar is gebouwd door dezelfde fabriek die Ibanez gitaren bouwde en is opzichzelf al een uitstekende gitaar, met alle mogelijkheden van een normale elektrische gitaar. Ook in deze synthesizer wordt een betrekkelijk eenvoudig systeem gebruikt om de gitaartoon in een synth toon om te zetten, wat resulteert in een snelle response, een goede tracking dus. Met name jazzgitarist Pat Metheny heeft deze synth bekend gemaakt.

Roland GR700

Opvolger was de Roland GR700, met de sounds van de Roland JX-3P. De gitaar (G707, de controller) was een spacy apparaat. Er zat een extra versteviging aan de kop van de gitaar om de hals stabieler te maken. Dat zou voor een betere tracking moeten zorgen. Sounds editeren kon met de losse PG-200 programmer.

Onder andere Jan Akkerman heeft hier mee gespeeld. De oscillatoren werden digitaal aangestuurd (DCO's, Digitally Controlled Oscillators), wat voor een stabielere werking zorgde. De sounds waren nu voor het eerst op te slaan.

Roland GK2

Een los GK2 hexafonische element werd bij de GR50 en latere Roland en Axon synthesizers aangeboden. Dit was op iedere gitaar te monteren. In deze GK2 module zitten 6 voorversterkertjes die het geluid van elke snaar als audiosignaal (dus géén MIDI, ook al lijkt de plug wat op een MIDI plug!) naar de GR50, of een andere compatible gitaarsynthesizer, sturen. Een klein kabeltje zorgt voor de verbinding van de normale (audio) gitaaruitgang met de module. Met een schakelaar kan geswitcht worden van gitaar alleen, naar gitaar + synth naar alleen synth. Ook een eenvoudige aan een parameter te kopppelen afstandsbediening (patch up/down, of hold oid.) is aanwezig. Zo kun je dus vanaf de gitaar de synth enigszins besturen. Verbinding met de synthesizer via een 13-polige speciale kabel. Via die kabel gaat ook je gewone gitaargeluid, dat dan achter de synth module weer via een gewone gitaarplug is af te tappen.

Andere aanbieders, zoals Axon/Terratec bieden een compatible module aan. In sommige gitaren, bijvoorbeeld van de Canadese fabrikant Godin, zit al een hexafonisch element en een 13-polige Roland compatible aansluiting ingebouwd. Dit zijn dus ook GEEN "Midi gitaren", uit de plug komt alleen maar audio!

Roland GR50

Dit was een 19 inch rackmodule. In plaats van de grote 24 polige connectors werden nu 13 polige DIN pluggen gebruikt. Helaas een vrij kwetsbare oplossing.

 13-polige DIN plug

 Roland GR50 gitaarsynth (1989)

Dit was de eerste gitaarsynth met MIDI. De sounds zijn uitgebreid te programmeren en klinken over het algemeen goed. De tracking van de unit zelf is redelijk. Als je er een externe MIDI geluidsbron aanhangt is de tracking een stuk minder. De interne synth wordt nl. rechtstreeks aangestuurd, dus niet na conversie naar MIDI.

De MIDI koppeling maakte het voor het eerst mogelijk andere synthesizers aan te sturen, of rechtstreeks in een sequencing en/of notatiepriogramma op de computer in te spelen en op te nemen.

Roland VG8

Dit was een revolutionaire ontwikkeling in 1995: een systeem dat via een GK2 met elke gitaar kon samenwerken en waarin al de modeling techniek werd gebruikt, door Roland COSM genoemd. Hiermee was het mogelijk om allerlei gitaren te imiteren, maar ook verschillende elementtypen, versterkers enzovoorts. Daarnaast waren echte synth sounds mogelijk. De werking was compleet digitaal, sounds en instellingen konden worden opgeslagen. Het was, zeker voor zijn tijd, een revolutie.

Opvolgers waren de VG88, VG99. Roland is een van de zeer weinige fabrikanten die consequent aan de ontwikkeling van de gitaarsynthesizer hebben gewerkt.

Roland GR1, GR33, GR20

Dit zijn gitaarsynths voor op de vloer die ook met de GK2 werken en qua geluidsopwekking gebaseerd zijn op samples van allerlei instrumenten en ooK synthesizersounds. Er zitten ook effecten als chorus, delay etc. in die op de sounds kunnen worden toegepast.

Roland GR1

Roland GR33

Roland GR20

Roland GR20 geluidsdemo

Yamaha EZ AG

Een andere benadering: de linkerhand speelt op een soort toetsjes, de rechterhand slaat snaren aan. De verlichte "frets" kunnen ook dienen om akkoorden aan te geven. Er is een Midi in en uitgang en de gitaar heeft een eigen geluidsbron en luidsprekertje.

Casio PG380

Gebaseerd op de sounds van de VZ synth serie van Casio heeft deze gitaar uit 1987 de complete synthesizer aan boord. Er is een audio uitgang en een MIDI uitgang.

Casio DG20

Is een gitaarsynth uit 1987 met een Midi uitgang, audio uitgang, eigen geluidsopwekking en zelfs ingebouwde speakertjes! Detectie van de gespeelde noot gebeurt door sensors op de hals. Werkt dus ook zonder aanslaan als je wilt. Vibrato en bends worden niet weergegeven.

Korg Z3

In 1988 op de markt gebracht. Was sterk op de Roland synths geënt. Werkte ook met een speciaal hexafonisch Korg ZD3 element en een 19 inch rackmodule voor de geluidsopwekking en Midi output. Qua geluidssynthese was het gebaseerd op FM synthese, zoals de legendarische Yamaha DX7. De tracking was voor die tijd erg goed. Multitimbraal.

Axon Terratec

Axon heeft een nieuwe techniek ontwikkeld om al in een heel vroeg stadium van de snaartrilling te detecteren welke toonhoogte gespeeld gaat worden. De tracking is daardoor zeer snel. Er zijn zelfs mogelijkheden om met deze techniek afhankelijk van de plaats waar je de snaar aanslaat een andere sound op te roepen! Aansluiting aan de gitaar werkt met de Roland 13-polige plug. De afgebeelde AX100 heeft een complete MIDI synth aan boord, er is ook een losse guitar to MIDI converter, zonder geluidsopwekking

Gitaar naar MIDI converters, Midi controllers

Een gitaar naar MIDI converter zet het geluid van een hexafonisch element om in 6 MIDI kanalen. Hiermee kun je dan een synthesizer, soundmodule, softsynth of sequencer aansturen. Een MIDI converter geeft dus zelf geen geluid!

Een Midi controller is in dit geval een gitaar-achtig instrument dat Midi opwekt bij de bespeling.

Synthaxe

In 1986 ontwikkeld door Bill Aitken. Het is een gitaar achtige MIDI controller en geeft dus zelf geen geluid! Hij heeft twee sets snaren en toetsen. Op de lange snaren pak je de grepen zoals op een gitaar. De frets registreren dan meteen de toonhoogte bij aanraking. Als je de korte "aanslagsnaar" tokkelt, komt er geluid. Het is ook mogelijk om de klanken dmv. de toetsen te triggeren en zelfs met een breath controller te manipuleren. OOk "bends" zijn mogelijk. Allan Holdsworth heeft nogal wat opnames met dit instrument gemaakt. Het is nooit erg poulair geworden, oa. vanwege de erg hoge prijs.

Yamaha G10/G10C

Dit is een Midi controller in gitaarvorm, te gebruiken in combinatie met de G10C, de Midi module met de programmering en bediening. Er zitten 6 dezelfde (G-)snaren op de controller, de stemming ervan is ook dezelfde. De snaren worden alleen gebruikt om de speelmanier te detecteren, het geluid ervan wordt dus niet gebruikt! Een "left hand only mode" is mogelijk: aanslaan is dan niet nodig.

Ztar

Van Starrlabs is een gitaarachtige MIDI controller met voor de linkerhand een soort toetsjes ipv snaren. De aanslaghand speelt wél op snaren.

Misa digital guitar

Een recente geavanceerde Australische MIDI controller die werkt met aanraakvlakjes voor de linkerhand een een touchscreen voor de rechterhand. Vooral geschikt voor elektronische muziek. Conventioneel gitaarspelen is niet mogelijk hiermee.

Line 6 Variax

Hoewel het geluid van een Variax gitaar niet meteen aan een synthesizer doet denken, is het in zekere zin toch een gitaarsynthesizer. Het gitaargeluid wordt door de elektronica in de gitaar geanalyseerd en door middel van de digitale modeling techniek omgezet in dat van een 12 snarige gitaar, akoestsiche gitaar, een banjo, jazzgitaar, enz. In combinatie met meegeleverde software zijn er nog meer sound-mogelijkheden. Virtueel omstemmen is mogelijk door met een knop een stemming te kiezen. Zonder aan de stemmechanieken te hoeven draaien speel je dan in een andere stemming. De gitaar is ook als gewone elektrische gitaar te gebruiken en is in verschillende modellen leverbaar. In combinatie met Line 6 effectapparaten en versterkers zijn er nog extra mogelijkheden, maar de gitaar werkt ook op een normale versterker.

Termen

In samenhang met synthesizers worden nogal wat termen gebruikt. Hier de uitleg van enkele ervan:

• Gitaarsynthesizer: een apparaat dat zich als een gitaar laat bespelen, maar in plaats van het geluid van de snaren een synthetisch (langs elektronische weg kunstmatig opgewekt) geluid laat horen, dat vaak helemaal niet meer op dat van een gitaar lijkt.
• Midi gitaar: een gitaar achtig instrument, of een speciaal geprepareerde gitaar, die Midi signalen opwekt waarmee rechtstreeks een synthesizer, Midi klankmodule of sequencer kan worden aangestuurd.
• Monofoon: er kan maar één toon tegelijk gespeeld worden, evt. gedubbeld met oktaven en/of kwinten.
• Polyfoon: er kunnen meerdere verschillende tonen tegelijk gespeeld worden.
• Multitimbraal: er kunnen meerdere verschillende sounds tegelijk gebruikt worden.
• Analoog: zonder gebruikmaking van computertechniek als geheugens, digitale geluidsverwerking, sampling ed.
• Digitaal: met gebruikmaking van computertechniek als geheugens, digitale geluidsverwerking.
• Midi: computerprotocol om via getallenreeksen muziek te coderen. Via MIDI kan apparatuur met elkaar communiceren. Via de MIDI uitgang van een gitaarsynthesizer kun je een keyboardsynthesizer of soundmodule aansturen.
• VCO: Voltage Controlled Oscillator, een spanningsgestuurde klankopwekking
• VCF: Voltage Controlled Filter, een spanningsgetuurd filter
• PVC: Pitch to Voltage Converter, een schakeling die toonhoogte in spanning omzet, bijvoorbeeld om een VCO mee aan te sturen.
• PMC: Pitch to Midi Converter, een schakeling die toonhoogte in Midi codes omzet om bijvoorbeeld een Midi synth mee aan te sturen.
• Midi sequencer: een software programma om in Midi gecodeerde muziek op te nemen, te bewerken en af te spelen.
• Modeling: een techniek om via een digitaal model een geluid van een instrument of apparaat te imiteren.
• Sampling: techniek om geluid digitaal op te slaan. Dit kan dan weer worden aangestuurd door bijvoorbeeld een toetsenbord of Midi signalen.
• Tracking: hoe goed en hoe snel de synthesizer volgt wat je als gitarist speelt. Meestal worden lage tonen wat trager herkend dan hoge. Ook specifieke gitaartechnieken als bends, vibrato, hammer ons en pull offs, slides en dergelijke worden niet altijd goed omgezet.
• Glitch: uitglijder, een door de converter verkeerd of niet herkende noot. Ontstaat soms ook door onbedoelde bijgeluiden bij het spelen.

Links

• Gitaarsynthesizers
• Vintage synths
• Synthforum
• Roland gitaarsynthesizers
• Godin gitaren met synth access
• Starrlabs Ztar
• Line 6 Variax

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 19 Juni, 2024