Songwriting, het proces

Je bent songwriter, componist of je wilt het worden. Dan volgen hier wat constateringen, overdenkingen, do's en don'ts met betrekking tot de fasen in het songwriting-proces. Een en ander aan de hand van mijn eigen ervaringen als songwriter in verschillende stijlen (pop, rock, jazz, fusion) en ruim 10-jarige ervaring als docent songwriting bij Kumulus / Lighthouse of Music in Maastricht.

Sander Sanders

Inspiratie

Voorbereiding: een song schrijven gaat slecht als je gestresst bent of onder tijdsdruk staat. Je kunt niet denken: het is nu vier uur en ik heb even een uurtje om snel een song te schrijven. De kans dat je iets geniaals te binnen schiet in die geestestoestand is bijzonder klein! Zorg dus dat je ontspannen bent, en geen deadline hebt. Stop het denken aan zaken die niets met je muziek te maken hebben. Voor sommigen helpt meditatie, wierook, een stuk rennen, een wandeling, om over alcohol en drugs nog maar te zwijgen.

Daar zit je dan, met je gitaar, je piano of met alleen je stem. Je speelt wat, zingt wat, bromt wat en pingelt. Er springt een vonk over en je hebt een idee voor een song. De inspiratie kan overal vandaan komen: van hoe je je voelt, van het beluisteren van een CD, uit je raam kijken, een verhaal dat je las, een film, een geluidseffect, een paar akkoorden die je achter elkaar speelde. Misschien heb je er al meteen een tekst bij, of wat flarden. Deze inspiratie-fase is vaak de meest prettige fase, het componeren lijkt vanzelf te gaan.

Vroeg of laat stopt echter de inspiratie. Meestal is je song nog niet af dan. Je hebt alleen nog maar een intro, een riff, of een couplet, of een refreintje, of alleen nog wat losse flarden. Ter geruststelling: ook bij de grootse songwriters komt een song hoogst zelden in zijn geheel in de vorm van inspiratie. Ook zij moeten zoeken en zwoegen om een song tot een goed einde te brengen!

Leg in elk geval je idee vast: neem het op, schrijf het op. Zo kun je er later altijd weer mee verder. Niets is frustrerender dan na een week nog eens terugdenken aan dat geniale moment vorige woensdag toen je die magistrale riff bedacht, maarrrrr ... hoe ging die nou toch weer??? Veel songwriters hebben een opschrijfboekje, dictafoon, minidisc, whatever altijd bij zich omdat er op elk moment een idee kan komen. Leg dat vast. Als je daarna tijd hebt, kijk je er nog eens naar en je beslist of je er iets aan hebt. Soms kan een idee van een jaar oud ineens in een nieuwe song passen, of je op een nieuw idee brengen.

Tekst

Schrijf je eerst de tekst, dan werkt het vaak goed om eerst het refrein te maken. Dan kun je daarna de coupletten dan zó maken dat ze op de refreinen "uit komen" qua tekstinhoud. Als je zorgt voor een metrum in je tekst, een structuur van klemtonen, dan is het op muziek zetten gemakkelijker. Als de zinnen gelijk van lengte zijn is het ook gemakkelijker, maar er zijn altijd varianten te bedenken die ook werken. Rijm kan mooi zijn, maar er zijn veel goede songs waarin niet of niet voordurend, gerijmd wordt. Een rijmwoordenboek kan van pas komen en je op ideeën brengen.

Je kunt ook eerst de begeleiding maken, vervolgens een melodie meehummen en dan een tekst bedenken die qua sfeer en ritme past. Een mix van werkwijzen is natuurlijk mogelijk. Je had bijvoorbeeld al een tekst voor het refrein, daarna een melodie en begeleiding gemaakt en je zoekt nu aan de hand van een paar akkoorden naar een geschikte melodie en tekst voor een couplet. Als je 1 couplet klaar hebt, kun je aan de hand van het metrum ervan de tekst voor andere coupletten maken.

Analyse

Leer kijken naar je eigen idee alsof het een song van iemand anders was. Analyseer de tekst, de melodie, de akkoorden, het ritme, alles. Het helpt als je wat achtergrond in muziektheorie hebt omdat je dan namen aan muzikale fenomenen kunt hangen: mijn song is in 6/8 maat, staat in A groot, gebruikt de akkoorden A, F#m en Dmaj7. De melodie heeft een omvang van een kwint, de akkoorden duren elk een maat, enz. enz.

Aan de hand van deze analyse kun je gericht op zoek naar een aanvulling. Die kan dan in het verlengde liggen van wat je al had, of daar juist mee contrasteren. Contrasten of overeenkomsten kun je zoeken in de volgende muzikale parameters:

Melodie		Hoog, laag. Grote omvang, kleine omvang. Melodie in kleine intervallen of in grote. Melodie met tonen van de toonladder of met ook chromatische tonen er in. Een melodie met voornamelijk of uitsluitend tonen uit de begeleidende akkoorden of ook andere, misschien zelfs wat wringende, tonen.
Harmonie (akkoorden)		Veel of weinig akkoorden. Lange of korte akkoorden. Akkoorden die elk even lang duren of een minder regelmatig harmonisch ritme. Akkoorden die bestaan uit twee, drie of nog meer verschillende tonen. Akkoorden die allemaal uit één toonladder komen, of ook meer verrassende wendingen. Consonant ("braaf") klinkende akkoorden, of ook dissonante ("spannende") akkoorden.
Tempo		Laag tempo, middelmatig tempo, snel tempo. Alles in één tempo, of ook wisselingen. Plotselinge of geleidelijke wisselingen.
Maat		Bijna alle pop en jazz muziek is in 4/4 maat. Maar er is geen wet die dit voorschrijft. Het kan heel interessante resultaten geven om eens iets minder gebruikelijks te kiezen, zoals 9/8, 5/4, 7/8, enz.
Ritme		Hier kan het gaan om het ritme van de melodie, de tekst, de akkoorden, de begeleiding (drums, bas, etc.) enz. Het ritme kan bestaan uit lange noten, korte noten. Het kan regelmatig zijn, onregelmatig. Er kunnen veel rusten in zitten of juist weinig. Het ritme patroon kan zich herhalen op een korte of op een lange termijn.
Timbre (klankkleur)		Zeker in combinatie met elektronika en opnametechnieken kun je klankkleuren van stemmen en instrumenten ingrijpend veranderen. Kan leuke resultaten geven en een anders misschien saaie of voorspelbare een lift geven.
Arrangement, instrumentatie		In popmuziek hoor je vaak standaard-bezettingen als zang-gitaar-basgitaar-keyboards-drums enz. Maar het kan heel interessante resultaten geven om hier eens van af te wijken. Ook kan het toevoegen van ongebruikelijke (bijv. exotische of elektronische) instrumenten aan een standaar bezetting heel interessant klinken. Ook kun je instrumenten een andere rol geven dan gebruikelijk: speel een melodie op de bas, gebruik je gitaar als slaginstrument.

Ambacht

Naspelen

Speel zo veel mogelijk songs van anderen die je goed vindt. Analyseer de muziek, de teksten. Elke goede songwriter doet dat of heeft dat gedaan! Iedere componist staat op de schouders van anderen.

Leer je instrument

Als je schrijft vanuit je piano of vanuit je gitaar, zorg dan dat je daar goed op kunt spelen. Anders beperkt je (on)kunde op je instrument je erg in je muzikale output. Aan de andere kant: als je een virtuoos bent op je instrument leidt dat niet vanzelf tot goede songs. Doordat je alle clichés uit de songs van anderen kent, is het soms des te moeilijker ze te vermijden (of te vermommen!) in je eigen songs.

Leer muziektheorie

Wat betreft muziektheorie geldt het zelfde. Als je er niets van weet krijg je niet vanzelf geniale invallen! Aan de andere kant: als je er veel van weet, en alle gangbare akkoordverbindingen kent, is het soms moeilijker om onbevangen te experimenteren. Ook componisten die zeggen niets van theorie te weten hebben hun eigen systeempjes en eigen namen voor bepaalde muzikale fenomenen. Communiceren met muzikanten is alleen vaak lastig omdat die gewend zijn om een akkoord "B mineur" te noemen in plaats van "dit greepje hier". Advies is dus: leer zo veel mogelijk over muziektheorie en analyseer goede nummers van anderen. Daardoor krijg je een "gereedschapskist" die je kunt gebruiken bij het sleutelen aan je eigen songs.

Met alleen ambacht en geen inspiratie krijg je waarschijnlijk geen geniale song, maar omgekeerd krijg je meestal alleen maar stukjes en beetjes. Ik ken verschillende songwriters die massa's on-affe ideeën voor liedjes op de plank hebben liggen om die reden.

Synthese, constructie

Als je met de producten van inspiratie en ambacht in de weer bent geweest en je hebt voldoende materiaal voor een song, begin je met de constructie. Wat wordt je couplet, je refrein, je intro, je einde, je bridge, je solo, enz. Ben niet bang om in dit stadium zaken er uit te gooien die niet (b)lijken te functioneren. "Kill your darlings" heet dat bij de film-montage!

Neem je song op, luister er kritisch en analytisch naar. Laat anderen er naar luisteren, luister nog eens na een week en vijl er nog eens aan. Beslis op zeker moment dat het af is. Blijf niet eindeloos prutsen. Als je meer ervaring hebt weet je steeds beter na welk moment het niet meer beter wordt, maar juist slechter.

Maak een song waar je aan begonnen bent af. De discipline die hiervoor nodig is, is onontbeerlijk voor een goede songwriter. Ook al merk je al doende dat het niet je beste song wordt, maak hem af! Soms wordt het alsnog iets en anders heb je in elk geval weer van alles geleerd. Als je vaak songs niet af maakt, bouw je aan je eigen writers-block!

Arrangement

Als de constructie van de song klaar is, ga je arrangeren. Wie speelt waar, wat en wanneer. Welke instrumenten ga je gebruiken, wat spelen ze, met welke sound. Zie ook weer het bovenstaande overzicht van muzikale parameters. Zorg dat het arrangement je muzikale en tekstuele idee ondersteunt.

Als je je arrangement kunt noteren is dat prima. Dat noteren kan heel exact: in noten. Of meer globaal: in een akkoordenschema met wat aanwijzingen er bij. Kun je je song niet noteren, dan zul je genoeg van elk instrument moeten af weten of kunnen spelen om aan musici duidelijk te maken wat je ze wilt laten spelen. Als je je musici daarin vertrouwd, kun je ook een deel van het arrangement al spelend aan hun overlaten. Je kunt je song ook zelf opnemen, evt. partij voor partij, en hem dan aan musici laten horen, met de vraag het zo te spelen. Je kunt ook de opname naar een arrangeur nemen en die de partijen laten schrijven.

Productie

Als je met een song naar de studio gaat, is er vaak een producer die naar je songs luistert en er bepaalde ideeën bij heeft. Dat is niet altijd gemakkelijk, want zijn/haar ideeën kunnen afwijken van jouw eigen idee. In de studio kan je song alsnog een heel andere wending krijgen door de manier waarop het wordt opgenomen, de gebruikte sound, effecten, enz. Probeer een producer te vinden die artiesten in jouw stijl heeft geproduceerd. Neem geen hardrock producer als je lieve luisterliedjes maakt. Een goede producer kent de mogelijkheden van het opnameproces, de muziekmarkt, hoort jouw song en krijgt daar een beeld bij. Een goede productie kan een song naar een hoger plan tillen, een slechte kan een goede song alsnog om zeep helpen.

Popschool Maastricht