Tracks, Channels, Staves en Voices

Een sequencer werkt met Tracks.
Midi werkt met Channels.
Een notatieprogramma werkt met Staves.
Een synthesizer werkt met Voices.
De vier begrippen hebben zoveel met elkaar te maken dat ze snel door elkaar worden gehaald.

Zie ook:
MIDI en notatie
Begrippenlijst Notatiesoftware
Begrippenlijst sequencersoftware
Begrippenlijst MIDI

VOICES
Een akoestische piano heeft 88 toetsen. Aan elke toets zit een hamer vast die een of meerdere snaren aanslaat als je de toets indrukt. Je kunt net zoveel toetsen indrukken als je wilt. Al druk je met twee armen zes octaven tegelijk in, je zult alle toetsen die ingedrukt worden horen.

Met electronische instrumenten werkt dat niet zo. In synthesizers, keyboards en digitale piano's wordt het geluid electronisch opgewekt. De allereerste synths waren monofoon. Dat betekende dat je maximaal 1 toets (1 toon) tegelijk kon laten horen. Zodra je een tweede toets indrukte, stopte de eerste met klinken. Akkoorden spelen gaat niet op een monofone synthesizer.

Langzaam aan werd de meerstemmigheid van de synthesizers uitgebreid. Er kwamen vierstemmige, zesstemmige, achtstemmige en zestienstemmige apparaten. Die ontwikkeling zet zich nog steeds door. Tegenwoordig is voor veel synths en soundmodules gebruikelijk dat ze minstens 32 verschillende noten tegelijk kunnen laten horen. Sommige instrumenten gaan nog verder. 64-stemmig of hoger is geen uizondering meer. Zo'n synthesizer die meerdere verschillende tonen tegelijk kan weergeven heet polyfoon.

Laten we even uitgaan van een 16-stemmige polyfone synthesizer. Je zou kunnen zeggen dat je op dit apparaat 16 toetsen tegelijk tot klinken kunt laten komen. Dat is in praktijk niet altijd waar. 16 stemmen wil niet automatisch zeggen 16 toetsen. Het kan namelijk zijn dat sommige klanken in de synth meerdere stemmen (voices) voor 1 toets gebruiken. Dat zijn meestal de complexe en daardoor mooie geluiden (de sounds die je wilt gebruiken...). Een geluid dat twee voices per toets gebruikt kun je nog maar achtstemmig spelen. Een erg complex en uitgebreid geluid kan wel vier voices per toets nodig hebben. Dan kun je nog maar vierstemmig spelen.

Het aantal stemmen (voices) dat een synth, keyboard of soundmodule tegelijk kan laten horen wordt in advertenties en handleidingen meestal de Polyphonic Voices genoemd. Als in een advertentie staat: "32 Voice Polyphony" dan weet je dat dat apparaat 32 verschillende stemmen (noten) tegelijk kan laten horen.

Een synthesizer die meerdere verschilende klanken tegelijk (bijvoorbeeld piano en strings) kan weergeven heet multitimbraal.

CHANNELS
Een channel (spreek uit: "tsjennul") is een kanaal. Midi-data worden verstuurd met een kanaalnummer. Er zijn in totaal zestien verschillende midikanalen (channels). Al die kanalen gaan door dezelfde kabel. Wat op een midikanaal wordt verstuurd is onafhankelijk van wat op de andere kanalen gebeurt. Traditioneel wordt dit vergeleken met kabeltelevisie. Op je TV kun je allerlei verschillende zenders (kanalen) ontvangen en al die kanalen gaan door dezelfde kabel. Wat op Nederland 1 gebeurt staat helemaal los van wat op BBC2 aan de gang is.

Met een sequencer kun je meerdere partijen tegelijk laten afspelen. Oorspronkelijk had je voor verschillende geluiden, allemaal verschillende synthesizers nodig. Een synthesizer voor een pianogeluid, een andere voor een gitaargeluid en weer een andere voor een basgeluid. Elke synthesizer stond op een ander kanaal ingesteld. De pianosynth bijvoorbeeld op midikanaal 1 en de gitaarsynth op midikanaal 2.
De noten die vanuit de sequencer op midikanaal 1 worden verstuurd, komen alleen bij de pianosynth terecht en die zal ze dan ook laten horen met het pianogeluid. De noten die met midikanaal 2 worden verstuurd, worden door de tweede synth met een gitaargeluid weergegeven.

Op een bepaald moment kwamen er synthesizers die in hun eentje meerdere midikanalen tegelijk konden weergeven. Uit 1 apparaat haalde je ineens zowel een piano als een gitaar als een bas. Allemaal tegelijkertijd. Dat gaat wel nog steeds met verschillende midikanaalnummers. In die ene synth stel je in dat op midikanaal 1 een piano staat, op kanaal 2 een gitaar enz.

Een synthesizer die meerdere midikanalen tegelijk aan kan heet: multitimbraal. Dat betekent dat hij meerdere verschillende klanken tegelijk kan weergeven. Het aantal verschillende klanken dat een apparaat kan weergeven verschilt per model. Sommige kunnen vijf midikanalen tegelijk weergeven, andere acht en er zijn er ook die zestien kanalen tegelijk weer kunnen geven. In het jargon heet het dat zo'n synth "16-kanalen-multitimbraal" is. In het engels: "16 channel multitimbral".

16-kanalen-multitimbraal is strikt genomen de limiet omdat er niet meer kanalen door een midikabel kunnen. Toch zijn er tegenwoordig ook instrumenten die 32-kanalen-multitimbraal zijn. Zulke instrumenten hebben dan twee afzonderlijke midi-ingangen. Elke ingang is 16-kanalen-multitimbraal en samen is dat goed voor 32 afzonderlijke kanalen.

Het belang van het aantal-kanalen-multitimbraal is dat je daarmee weet hoeveel verschillende geluiden tegelijk je kunt gebruiken. Vooral TEGELIJK is hier belangrijk. Met een synthesizer die maar acht-kanalen-multitimbraal is, kun je best 56 klanken laten horen; alleen niet tegelijk. Wel na elkaar. Op elk kanaal kun je immers Program Changes gebruiken om naar een ander geluid te schakelen. Op hetzelfde moment kunnen er echter maximaal acht verschillende instrumenten tot klinken worden gebracht.

Een kanttekening geldt voor de drum/percussie-afdeling van een synthesizer. Die afdeling zit meestal ondergebracht onder een bepaald midikanaal. In dat geval is het aantal geluiden op een midikanaal groter. Je hebt immers een bassdrum, snare, hihat, conga's etc. Dat zijn allemaal verschillende geluiden die toch op een en hetzelfde midikanaal staan. Dit is mogelijk omdat onder elk nootnummer (onder elke toets) een ander geluid zit.

Er is een direkt verband tussen Voices en Channels. Stel dat je een zestienstemmige synth hebt die acht-kanalen-multitimbraal is. Je kunt dus zestien tonen tegelijk laten horen, en je kunt ook acht verschillende instrumenten tegelijk laten horen. Op het eerste kanaal stel je een pianogeluid in en speel je akkoorden. Het zijn nogal geavanceerde jazz-akkoorden dus zesklanken en zevenklanken zijn geen uitzondering. Dan ben je ook nog iemand die met de linkerhand altijd geoctaveerde bassen speelt, en dan kan het maar zo zijn dat je ineens 9 stemmen tegelijk zit te gebruiken. Dat doe je op 1 midikanaal. Omdat er 9 stemmen in gebruik zijn, heb je nog 7 stemmen over (16 min 9).

Je hebt nog maar 1 midikanaal in gebruik (de eerste voor een pianogeluid). Er zijn dus nog zeven midikanalen over. Stel dat je op het tweede kanaal een gitaargeluid instelt en een tweede partij opneemt met akkoorden. Je maakt er echte gitaarakkoorden van dus in veel gevallen zijn dat zesstemmige samenklanken.

Je hebt nu 9 stemmen voor de piano en 6 stemmen voor de gitaar in gebruik. In totaal heb je dus nog 1 stem over voor een volgende partij. Dat geeft niet veel ruimte. Weliswaar zijn er nog 6 midikanalen helemaal vrij, maar het aantal stemmen is op. De polyfonie van een instrument kan dus een duidelijke beperking zijn van je werkgebied.

Nou is het op de meeste instrumenten zo dat je niet een vast aantal stemmen hoeft toe te kennen aan een midikanaal. Een synth of module 'kijkt' continu waar stemmen nodig zijn. Op het moment dat jij in de piano maar een driestemmig akkoord speelt zijn er in totaal 16 - 3 = 13 stemmen over voor andere partijen. Als de piano even een maat stil is, zijn alle 16 stemmen vrij voor de andere midikanalen.

Het maakt dus niet uit op welk kanaal de stemmen worden gebruikt, zolang het totaal aantal stemmen de 16 niet overschrijdt. Als je wel meer dan 16 noten probeert te spelen kunnen de vreemdste dingen gebeuren. Noten die nog moeten klinken worden abrupt afgekapt en er treden vertragingen (temposchommelingen) op omdat het apparaat moet 'kiezen' welke van de 20 gevraagde noten hij zal laten klinken (hij kan er immers maar 16 aan).

Het is dus belangrijk om niet meer stemmen uit je synthesizer of soundmodule te vragen dan die aan kan. Denk er ook aan dat een ingetrapt sustainpedaal betekent dat noten nog steeds klinken, ook al heb je geen toets ingedrukt. Spaarzaam gebruik van het sustainpedaal bij midi is aan te raden. Als je het pedaal ingetrapt houdt en je speelt een gebroken C-akkoord over het hele klavier, zullen alleen de laatste 16 aangeslagen noten klinken. Eerdere noten worden afgekapt. Als op dat moment ook nog andere partijen spelen op andere midikanalen, zullen ook die noten worden afgekapt.


TRACKS
Een track is in het nederlands een spoor. Track spreek je uit als: 'trek'. Een traditionele cassetterecorder heeft vier sporen. Twee aan de A-kant en twee aan de B-kant. Waarom twee? Omdat je dan stereo kunt opnemen, een linkerspoor en een rechterspoor.

Sequencers hebben meestal veel en veel meer sporen. Op elk spoor kun je mididata opnemen. Het is gebruikelijk om aan elk spoor een ander midikanaalnummer toe te kennen. Het eerste spoor staat bijvoorbeeld op midikanaal 1. In je synthesizer heb je ingesteld dat onder midikanaal 1 een pianogeluid zit. Het eerste spoor is in dit geval dus een pianospoor.

Het is niet zo dat het spoornummer overeen moet komen met het midikanaalnummer. Op spoor 1 kan best midikanaal 8 staan. Het is zelfs mogelijk om hetzelfde midikanaalnummer aan meerdere sporen toe te kennen. Spoor 1, 2 en 3 kunnen best allemaal midikanaal 8 hebben.

Andersom is het ook zo dat meerdere midikanalen op 1 spoor kunnen staan. Dat is misschien wat moeilijker te volgen. Om dit te begrijpen moet je weten dat elk afzonderlijk midibericht een midikanaal-specificatie in zich draagt. Elke noot heeft een midikanaalnummer. In 1 partij zullen de noten gewoonlijk allemaal hetzelfde kanaalnummer hebben. Maar het is mogelijk om een tweede partij op te nemen met een ander kanaalnummer, terwijl die partij toch op hetzelfde spoor terecht komt als de eerste.

Maak duidelijk onderscheid tussen een spoor (track) en een midikanaal (channel). Een spoor is een verzameling data in een sequencer. De data op dat spoor worden verstuurd via 1 of meer midikanalen.
Een spoor kan meerdere voices (stemmen) bevatten. Dat klinkt tegenwoordig logisch maar helemaal in het begin waren er sequencers die alleen maar eenstemmig op een spoor konden opnemen.


STAVE
Een stave (spreek uit: steev) is een notenbalk. Het woord stave kom je dan ook vrijwel uitsluitend tegen in programma's met een muzieknotatie functie (score). In een normale situatie is een spoor gelijk aan een stave. De partij die je op spoor 1 hebt opgenomen kun je zichtbaar maken in notenbeeld op de eerste stave.

Toch kan 1 spoor uit meerdere staves bestaan. Bij pianopartijen is dat bijvoorbeeld het geval. Een pianopartij neem je gewoonlijk op 1 spoor op maar je wilt hem zien op twee balken (double stave). Bij orgelpartijen is het gebruikelijk om op drie balken te noteren: bovenmanuaal, ondermanuaal en pedalen. Ook in dat geval staat de hele partij op 1 spoor maar wordt dus zichtbaar gemaakt op drie staves.

Standaard zal een notatieprogramma de opgenomen muziek als 1 geheel weergeven. Noten die op dezelfde tijd staan worden aan dezelfde stok verbonden. Dat is niet in alle gevallen wenselijk. Met name bij koormuziek is het gebruikelijk dat meerstemmig op een balk wordt geschreven. De bovenstem met de stokken naar boven en de onderstem met de stokken naar beneden. Niet elk notatieprogramma kan dat. Deze manier van noteren heet: polyfoon noteren. De verschillende stemmen op een balk worden voices (stemmen) genoemd. Verwar deze voices niet met de voices die een synthesizer tegelijk kan laten horen. Het heeft natuurlijk wel met elkaar te maken, maar de voices op een notenbalk staan voor onafhankelijk genoteerde partijen. Een programma kan bijvoorbeeld vier voices per balk noteren. Maar het kan best dat er per voice 16 noten boven elkaar op een balk kunnen staan. Voice geeft in dit geval alleen maar aan dat een stem onafhankelijk van een andere op de balk kan staan.

* Met dank aan MOPRO.nl

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 20 November, 2023