Ukelele, ukulele
De ukelele of ukulele is een klein gitaarachtig houten tokkelinstrument met 4 snaren. Hij is verwant met de Portugese cavaquinho. Je kunt er vrij gemakkelijk op leren spelen, makkelijker dan op een gitaar. Bovendien is een ukelele door zijn kleine formaat handig mee te nemen.
Geschiedenis van de ukelele
De Portugezen hebben vanuit Madeira hun instrumenten braguinha en machete meegenomen naar Hawaï in 1879. Daar werd een plaatselijke variant ontwikkeld die de naam ukelele kreeg. De naam ukelele is Hawaïaans voor "springende vlo". De stemming is g C e a, (Good Cooks Eat A lot, of Geef Cora Een Appel) of soms een toon hoger: a D f# b. Daarbij is de g snaar re-entrant, dat wil zeggen een oktaaf hoger. De dunste snaar, die beneden zit, wordt de eerste snaar genoemd, de volgende de tweede, enz.
Vanaf ongeveer 1915 wordt de ukelele in Amerika populair, samen met de Hawaïaanse muziek. In Nederland zorgden de "Kilima Hawaïans" na de tweede wereldoorlog voor populariteit. Na tientallen jaren vergetelheid is het instrument nu weer opnieuw redelijk populair.
Bariton, tenor, concert, sopraan ukelele
Er zijn grotere en kleinere varianten van de ukelele die anders gestemd zijn. De verschillende typen, met afmeting en stemming. Mensuur is de lengte van het trillende deel van de snaar.
De tenor heeft dus de stemming van de normale ukelele, maar vaak met de G snaar een oktaaf lager. De bariton is een oktaaf plus een kwart lager.
Bas ukelele?
Bas ukelele
Er bestaan ook instrumenten die bas ukelele's worden genoemd. Ze hebben tamelijk slappe snaren van siliconenrubber die zijn gestemd als een basgitaar: E-A-D-G. Akoestisch komt er haast geen geluid uit, maar versterkt werken ze vaak goed. Ze bestaan ook als fretless versie. Feitelijk zijn het gewoon basgitaren in ukelelevorm en geen echte ukelele's. De mensuur is zo'n dikke 50cm.
Ukelele stemmen
De ukelele is standaard gestemd, van de bovenste naar de onderste snaar: g C e a. De e is hetzelfde als de hoge e van de gitaar, de hoge a snaar is de toon van vakje 5 van de hoge e snaar van de gitaar. Het is ook de toon die een stemvork geeft. De 4e snaar van de ukelele (de g snaar) is een oktaaf hoger dan de G snaar van de gitaar en klinkt als de toon in vakje 3 van de hoge e snaar!
| Toon: | Snaar nummer: | Laten horen: |
| a | 1 | |
| e | 2 | |
| C | 3 | |
| g | 4 |
De cijfers geven hier het nummer van de snaar aan. De dunste snaar, die beneden zit, noemen we de 1e snaar. Ezelsbrug van snaar 4 naar snaar 1: Gekke Corrie Eet Alles of Gekke Cavia's Eten Aardappels.
4, 6 of 8 snaren?
De standaard uke heeft 4 snaren, maar er zijn ook versies met 8. Dan zijn alle snaren dubbel (in paren) uitgevoerd voor een vollere klank: gg CC ee aa. De bespeling is hetzelfde als bij de 4 snarige.
De 6 snarige is als volgt gestemd: g cC e aA. De C snaar en de A snaar hebben dus een snaar ernaast die respectievelijk een oktaaf oger en een oktaaf lager is gestemd.
Ook tenor en bariton komen voor als 6 of 8 snarige versies.
Elektrische ukelele
Soms zit in een akoestische ukelele een piëzo elementje ingebouwd in de kam. Je kunt dan via een versterker spelen. Er zijn ook (meestal staalsnarige) solid body ukeleles, dus zonder klankkast, massief zoals een elektrische gitaar. De klank is anders, de bespeling het zelfde.
Met een elektrische uke kun je gitaar effectapparatuur als delay (echo), chorus, of zelfs distortion gebruiken voor een totaal andere klank dan je gewend bent.
Stemmechanieken ukelele
Oorspronkelijk zaten er geen stemmechanieken op een ukelele. Het stemmen gebeurde met houten pennen, zoals bij een viool. Tegenwoordig worden meestal gitaarmechanieken gebruikt met de stemknoppen aan de zijkant dus. Voor een authentieker uiterlijk kun je ook zoiets gebruiken:
Bespelen van de ukelele
Doordat de stemming van de snaren qua intervallen overeenkomt met die van de gitaar, kun je de grepen gebruiken zoals die op de hoogst klinkende 4 snaren van de gitaar gespeeld worden. Door de hogere stemming en doordat de g-snaar van de ukelele meeestal een oktaaf hoger is, klinken de akkoorden wél anders. De ukelele wordt bespeeld door met de wijsvingernagel de snaren aan te slaan, naar beneden en naar boven. Je kunt ook met een plectrum spelen. Je slaat aan boven het klankgat of boven de hoogste fretjes. Bij meer geavanceerde tokkel technieken wordt ook de duim en evt. zelfs wijs, middel én ringvinger gebruikt, zoals in de klassieke gitaartechniek. Zelfs flamenco slagtechnieken kun je op de ukelele gebruiken!
Notatie van ukelele muziek
Vaak wordt het instrument gebruikt voor eenvoudige akkoordbegeleidingen en worden alleen akkoordsymbolen genoteerd als D, G, Am etc. Ukelele muziek kan ook in noten of tab (tabulatuur) worden genoteerd:
Ukelele akkoorden tabel
Stemming: G C E A
*Caug = C/#5 = C E G#
*C9 = C7/9
= C E G Bb D
Door op een gitaar een capo in vakje 5 te zetten en alleen op de hoogste (dunste) 4 snaren te spelen krijg je een beetje een ukelele achtig geluid. De bovenstaande akkoordentabel kun je dan voor die snaren gebruiken.
Links
- Ukelele online stemmen
- Ukelele songs
- Amerikaanse ukelele site
- Nederlandse ukelele site
- Ukulele site
- Online ukulele hall of fame
- Ukulele winkel
Donatie
Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>
Bijgewerkt op: 5 November, 2023