Stemapparaat

Een stemapparaat, of (gitaar-) tuner, is een handig hulpmiddel om je gitaar, basgitaar of een ander instrument te stemmen. Je kunt dat ook op je gehoor doen, met een stemvork of via een piano, of met een app op je telefoon, maar een stemapparaat is flexibeler en praktischer. Ze zitten tegenwoordig al vaak in effectapparatuur of zelfs versterkers ingebouwd. Er zijn ook gitaren met ingebouwde stemapparaten en zichzelf stemmende gitaren.

Digitaal stemapparaat
Digitaal stemapparaat met LCD display

Historie, de strobe tuner

In 1938 werd de "strobe" tuner of "stroboscopic tuner" uitgevonden. Hierbij werd gebruik gemaakt van het stroboscopisch effect: het via een microfoon of draad binnenkomende geluidssignaal werd omgezet in een knipperend licht dat schijnt op een draaiende schijf met zwarte en witte vlakjes. Als de schijf linksom lijkt te draaien is de toon te laag, als hij rechtsom lijkt te draaien is de toon te hoog en als de schijf stil lijkt te staan is hij goed. De knipperfrequentie is dan precies gelijk aan het aantal witte vlakjes dat per seconde aan het oog voorbij gaan. Zo'n stroboscoop tuner is erg nauwkeurig, zelfs de kleinste afwijking in toonhoogte is zo waar te nemen. Een bekend merk is Peterson, die vanaf 1948 strobe tuners bouwden en dat nóg doen. Het zijn dure, zware en vrij kwetsbare apparaten, maar ze werken erg nauwkeurig.

Peterson strobe tuner
Strobe tuner, met rechstboven de stroboscoopschijf

Tegenwoordig zijn er ook digitale versies van dit principe, waarbij de draaiende schijf is vervangen door bijvoorbeeld bewegende streepjes in een LCD display. Ook software versies, die dus op een computer met aangesloten microfoon draaien, bestaan.

Naaldaanwijzing, draaispoelmeter

Het eerste populaire, betaalbare en compacte stemapparaat was de GT6 van Korg in 1975. Het werkte met een draaiknop waarmee je de te stemmen toon instelde. Op een draaispoelmeter met naald aanwijzing kon je dan zien of een toon goed gestemd was. Er bestond een gitaarversie en een chromatische versie van, waarmee je iedere willekeurige toon kon stemmen:

Korg GT6 gitaar tunerKorg chromatische tuner GT120
De legendarische Korg GT6 en GT120

Nadeel was dat de apparaten werkten met instelbare toongenerators per toon. Die konden ontstemd raken, waarna je ze met een instelschroefje weer moest afregelen. De draaispoelmeter kon ook ontregeld raken, bijvoorbeeld door een val. Er zat een microfoontje in om akoestisch te stemmen en er zat een jack-aansluiting op om een elektrische gitaar of basgitaar aan te sluiten. Er was een lampje in te schakelen om ook bij slecht licht te kunnen stemmen.

Digitaal

Moderne stemapparaten werken digitaal. Met een kwarts-oscillator wordt een stabiele referentietoon gegenereerd, die wordt vergeleken met het binnenkomende geluid. De uitlezing gebeurt vaak dmv. een LCD schermpje, waar dan soms weer een wijzertje op wordt afgebeeld, voor de "analoge look"! Er zijn ook digitale apparaten met een analoge uitlezing, met een draaispoelmeter. Vaak geven extra LEDjes nog aan of de toon te hoog te laag of juist goed is. Er zijn er met ook nog een audio-piepje dat te horen is wanneer de toon goed en stabiel is.

Boss TU15 tuner Boss pedaal tuner
Boss tuner

Het stemapparaat rechts hierboven is een met de voet te bedienen apparaat voor gitaar of bas dat met LED's aangeeft of de stemming goed is. Ook in het donker goed te gebruiken dus. Met ingetrapt pedaal wordt de uitgang stil gezet, zodat je tussen twee nummers in (of als je even niets te spelen hebt) kunt stemmen zonder geluid te maken via je versterker.

Heel kleine en goedkope stemapparaatjes die je op de kop van je gitaar of bas kunt klemmen zijn er ook. Die werken door de trillingen van je instrument af te tasten. Bruikbaar bij akoestische en de meeste elektrische instrumenten. Met sommige elektrische gitaren werken ze bij de dunne snaren minder goed, omdat de gitaar niet genoeg meetrilt. De nauwkeurigheid is prima.

Clipon stemapparaat

Ook een kleine cheapo: een stemapparaat dat in de jack-uitgang van je elektrische bas of gitaar past. Die is niet altijd even makkelijk af te lezen, afhankelijk van de plaats van de jack aansluiting.

Stemapparaat voor jack

Racktuner

Het andere uiterste: voor de profs: een racktuner in 19 inch formaat.

Korg rack tuner

Hierin zitten nog allerlei extra's zoals programmeerbare stemmingen, referentietonen, mute knop om stil te kunnen stemmen, veel lampjes voor kerstsfeer etc.

Polyfoon stemapparaat

Met een normaal stemapparaat moet je elke snaar afzonderlijk aanslaan. Als je meerdere snaren tegelijk aanslaat, vliegt het wijzertje of de display alle kanten uit. Er is nu een nieuw soort stemapparaten ontwikkeld dat wél met meerdere tonen tegelijk uit de voeten kan: het polyfone stemapparaat. TC Electronic was de eerste die deze digitale toonherkenning in een handzaam stemapparaat wist in te bouwen: de Polytune. Je kunt nu alle snaren tegelijk aanslaan en in een oogopslag zien welke snaar of snaren te hoog, te laag of goed zijn! Dat stemt een stuk sneller! Het apparaat kan in verschillende modi werken: standaardstemming, akkoordstemmingen, verlaagde stemming, maar ook als chromatisch stemapparaat. Via een ingebouwde USB poort kan de software ge-update worden.

TC Electronics Polytune
Polytune: Lage E en G te laag, B te hoog

Volautomatisch

Er zijn ook verschillende oplossingen om je gitaar volautomatisch te stemmen: bijvoorbeeld een apparaatje met een motortje er in, waarop je je elektrisch gitaar aansluit via een kabel. Sla een snaar aan en druk op de knop: het apparaat stemt de snaar! In sommige speciale Gibson gitaren zit een "robot-" stemsysteem ingebouwd in de gitaar. Er zijn ook systemen die werken zoals de "auto tune" functie voor zangers: ze corrigeren via slimme digitale audio software automatisch te lage of te hoge tonen. Werkt alleen goed voor elektrische instrumenten.

Tuner in je computer, i-pad of smartphone

Desktop tunerJe kunt ook met behulp van een microfoon, je geluidskaart en een software programma stemmen via je computer. je kunt het hier downloaden voor Windows: download desktop gitaar tuner

Als app voor je tablet of smartphone heb je ook verschillende digitale stem-apps. Vaak zelfs gratis!

Tips voor (bas-)gitaristen

  • Draai een snaar altijd eerst te laag, daarna langzaam omhoog totdat hij precies goed is. Dus altijd stijgend stemmen. Anders heb je kans dat zo gauw je gaat spelen de snaar een stukje doorschiet over de topkam en weer te laag is, andersom is die kans kleiner.
  • Als je tijdens het stemmen van een snaar tikken hoort en de snaar schoksgewijs omhoog of omlaag gaat, kun je met een zacht potlood (grafiet) een beetje potlood in het groefje van de topkan doen, zodat het stemmen soepeler gaat. Blijft het probleem, dan moet een reparateur een keer aan je topkam vijlen of hem vervangen. Er bestaan topkammen van kunststof met grafiet er in, die hebben dat probleem meestal niet.
  • Bij sommige gitaren klinkt de G snaar nogal gauw te hoog, met name bij elektrische gitaren met een onomwonden G-snaar. Stem die dan bewust een heel kleine fractie lager, dan krijg je gemiddeld zuiverdere akkoorden. Druk ook niet te hard op de snaren onder het spelen, dan klinkt nl. ook een goed gestemde gitaar vals.
  • Een stemapparaat stemt evenredig zwevend, de fretjes op een gitaar zijn ook volgens dat systeem geplaatst. Dat betekent geen enkel akkoord precies zuiver is, zie het artikel over stemmingen.
  • Je kunt met een stemapparaat de oktaafzuiverheid controleren en evt. bijstellen. Stem de snaar eerst precies zuiver. Druk nu de snaar zachtjes en zonder hem opzij te duwen in op fret 12. Deze hoge E moet nu ook precies zuiver zijn. Zo niet, dan is er iets mis met de snaar (oude of verroeste snaar?) of moet je iets aan de brugzadeltjes doen: het afstellen van de compensatie (oktaafzuiverheid). De flageolettoon van de 12e positie moet precies even hoog zijn als de gegrepen toon op die positie. Is de gegrepen toon te hoog, dan is de afstand 12e fret-kam te klein en moet het zadeltje naar achter, anders omgekeerd. Na elke keer verstellen weer nauwkeurig stemmen!
  • Sommige Capo's verstemmen de gitaar. Zie het artikel over capo's. Zet bij dit probleem eerst de capo er op en stem dan nog eens met de capo er op. Meestal heb je dan een chromatisch stemapparaat nodig, waarme je dus elke willekeurige toonhoogte kunt stemmen en niet alleen de tonen van de standaard gitaarstemming.
  • Een lage toon stemmen gaat vaak beter als je de oktaaf-flageolet speelt in plaats van de gewone losse snaar. Veel stemapparaten geven dan een snellere en stabielere uitlezing.

Extra's

Qua nauwkeurigheid zijn eigenlijk alle moderne tuners OK. Het gaat meer om de stevigheid, afleesbaarheid en de evt. speciale opties. Sommige cheapo's hebben een nogal "zenuwachtige" display met voortdurend knipperende lampjes en een bibberend wijzertje. Fijner werkt het als de weergave een beetje een ingebouwde vertraging heeft.

Handige extra's in stemapparaten zijn:

  • Instelbare referentie: A=440Hz is de standaard, maar veel apparaten kun je ook lager en hoger instellen, dus bijv. van 430-450Hz. Handig als je met bijv. een te laag gestemde piano of een hoger gestemd blaasinstrument moet meespelen als gitarist. Dan meet je eerst de piano via het microfoontje: je stelt de referentie dan zó in dat bijvoorbeeld een A als zuiver wordt weergegeven. Nu staat de referentie op bijvoorbeeld 435Hz. Als je nu met die instelling je gitaar stemt, klopt alles met de piano.
  • Downtuning: sommige gitaristen stemmen hun gitaar een halve toon of meer lager dan normaal, vanwege sound of bespeelbaarheid. Veel moderne stemapparaten hebben een instelmogelijkheid om een halve toon of zelfs meer lager te stemmen.
  • Chromatisch: hiermee kun je elke willekeurige toon stemmen. Met een gitaar/basgitaar stemapparaat kun je alleen EADGBe (gitaar) of (B)EADG(C) (basgitaar) stemmen plus evt. downtunings.
  • Mute knop: zit vaak in pedaal tuner of rack tuner ingebouwd. Door op mute te drukken kun je stemmen zonder geluid te maken via je versterker.
  • Open stemmingen: mogelijkheid om speciale gitaarstemmingen makkelijker te kunnen gebruiken, bijvoorbeeld open G: DGDGBD en dergelijke.
  • Ingebouwde microfoon: om akoestische instrumenten te kunnen stemmen.
  • Pieptoon: als de toon gedurende enkele seconden goed en stabiel is, klinkt een pieptoon als bevestiging.
  • Ingebouwde verlichting (bij een draaispoelmeter of LCD schermpje): om bij slecht licht te kunnen stemmen.
  • Bij sommige stemapparaten moet je eerst de te stemmen toon met de hand instellen (manual). Bij andere wordt de gespeelde toon meteen automatisch weergegeven, met erbij de vermelding of hij te hoog of te laag is (auto).
  • Een uitgang: je kunt dan via een extra kabel je stemapparaat op je versterker aansluiten, zodat je het aangesloten kunt laten op je gitaar onder het spelen.
  • Buzz Feiten tuning system: in combinatie met speciale gitaren met dit systeem zouden zuiverdere akkoorden mogelijk zijn (Korg DT7). Normale stemapparaten werken volgens de evenredig zwevende stemming.
  • Speciale tuners voor akoestische gitaar kun je op de kop van je instrument vastklemmen. Het stemapparaat meet dan de trillingen van het hout als je stemt. Steeds meer elektrisch/akoestische gitaren hebben een stemapparaat ingebouwd!

Korg DT7 tuner met BFTS
Korg DT7 met speciale modus voor het Buzz Feiten Tuning System

Links

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 19 Juni, 2024