Adapters

Onmisbaar voor veel muzikanten, maar ook vaak een bron (of een brom?) van problemen en ergernis. Het woord "adapter" of "adaptor" betekent "aanpasser". Het is een apparaatje dat de netspanning van 230 Volt wisselstroom omzet in een spanning die het betreffende apparaat nodig heeft. Meestal is dat gelijkspanning en een voltage van 9Volt, maar daar beginnen de problemen al, want er staat ook nog op "400mA" en een aanduiding voor wat de plus is en wat de min. Ik ga in het volgende artikel wat licht werpen op deze zaken.

De ingangsspanning van een adapter heet ook wel de primaire spanning, de uitgangsspanning heet dan de secundaire spanning. Normaal is de primaire spanning 230V. Er zijn ook adapters die zich automatisch kunnen aanpassen en met een primaire spanning van 110-230V uit de voeten kunnen. Handig voor je wereldtournée...

DC AdapterWaarom adapters?

Veel apparaten kunnen op batterijen werken, maar tevens ook op een adapter. Zogauw de adapter wordt aangesloten worden de batterijen losgekoppeld. Bij synthesizers en keyboards wordt vaak in plaats van een ingebouwde netvoeding een adapter los meegeleverd omdat de fabrikant op die manier exact dezelfde synthesizer naar alle landen kan exporteren. Hij hoeft er in de doos voor export naar Amerika alleen maar een 115V adapter bij te stoppen en bij de doos voor Europa een 230V adapter. Dat is goedkoper produceren dus.

Adapters met geïntegreerde netstekker (dat zijn de meeste) blokkeren vaak behalve de plaats waar ze in gestoken zijn nog 1 of 2 aangrenzende plaatsen van je verdeeldoos. Erg onpraktisch. Een verdeeldoos met de aansluitingen dwars of schuin lost vaak al iets op. De moderne kleine switchmode adapters (zie onder) nemen vaak maar één plaats in beslag omdat ze zo compact zijn.

In een adapter zit een trafo (transformator), die een elektromagnetisch stoorveld uitzendt. Leg dus geen audiokabels over een adapter, dat veroorzaakt via inductie brom, of bij switchmode adapters hf storing (gezoem of gepiep).

Wisselstroom of gelijkstroom?

Bij gelijkstroom (DC) lopen de elektronen steeds één richting op. Bij wisselstroom (AC) keert de richting 50 maal per seconde om (50Hz). Voordeel van wisselstroom is dat je door middel van een transformator de spanning makkelijk lager of hoger kunt maken, met gelijkstroom is dat minder simpel. Alle elektronische apparaten, versterkers etc. werken eigenlijk intern op gelijkstroom. In het apparaat zit dan een transformator die van de 230V uit het stopcontact de lagere spanning maakt die het apparaat nodig heeft, vervolgens een gelijkrichter die er gelijkstroom van maakt, een afvlakfilter dat de brom er uit haalt en een stabilisator die zorgt dat de spanning (Volt) mooi constant blijft onder alle omstandigheden. Uit een batterij of accu komt per definitie ook gelijkstroom.

AC/DC adapter

Een adapter vervangt nu de ingebouwde transformator, maar meestal zit er ook meteen de gelijkrichter, de afvlakking en soms ook nog de stabilisator in. Uit een adapter waarin alleen een trafo (transformator) zit komt wisselstroom. Er staat bijvoorbeeld op 12 VAC/500mA. Dat betekent 12 Volt Alternating Current (wisselstroom) bij maximaal 500 milli Ampère (=0,5A). Wisselstroom is overigens funest voor apparaten die daar niet op gebouwd zijn! Merk zo'n adapter dus, zodat je weet waar hij bij hoort!

  • Symbool voor gelijkstroom (DC, Direct Current): =
  • Symbool voor wisselstroom (AC, Alternating current): ~

Een wisselstroom-adapter op een gelijkstroom apparaat aansluiten kan fataal zijn voor het apparaat! Omgekeerd kan meestal minder kwaad, al werkt het waarschijnlijk niet of niet goed.

Primair en secundair

De primaire spanning is de spanning die de adapter in gaat, dus vanuit het stopcontact. In Europa hebben we 230Volt. In Amerika 115V. Gebruik je een adapter die voor primair 115Volt gebouwd is, dan komt aan de uitgang als je pech hebt een 2x zo hoge spanning dan waarvoor de adapter gemaakt is, dus bijvoorbeeld 18V ipv 9V! Dat betekent vrijwel altijd het vrij snelle einde van je adapter en/of van het aangesloten apparaat! Er zijn adapters die zó adaptief zijn, dat ze zich aanpassen aan de netspanning. Er staat dan bijvoorbeeld op: prim. 100-230V sec. 9V=. Zo'n adapter kun je dus gebruiken op stopcontacten van 100-230V, er blijft 9V uit komen.

De secundaire spanning is de spanning aan de uitgang van de adapter. De volgende gegevens zijn van belang:

  1. Wisselstroom (AC) of gelijkstroom (DC), moet absoluut kloppen met wat het aparaat vraagt. Wisselstroomadapters zijn overigens vrij zeldzaam.
  2. De spanning in Volt, moet kloppen met het apparaat. Dus niet hoger en ook niet lager.
  3. De maximale stroom in milliAmpère (mA), mag hoger zijn, maar niet lager dan wat het apparaat aan stroom vraagt.
  4. De polariteit, welke aansluiting van de plug is de min en welke de plus. Erg belangrijk! Sommige apparaten zijn beveiligd tegen verkeerd om aansluiten, maar veel ook niet... Bij een wisselstroomadapter speelt polariteit uiteraard geen rol.

Plussen en minnen

Adapter plus en min Met dit symbooltje staat de polariteit aangegeven: in dit geval is de plus aan de buitenkant van de plug is aangesloten en de min aan de binnenkant. Dit komt het meest voor. Maarrrrr... er zijn ook apparaten die een adapter met omgekeerde polariteit nodig hebben. Bij wisselstroomadapters speelt polariteit geen rol. Een adapter met verkeerde polariteit gebruiken kan gevaarlijk zijn voor het aangesloten apparaat. Sommige apparaten zijn er tegen beveiligd, maar niet allemaal!
adapterplug veel gebruikte adapterplug

+ --(O--- plus aan de buitenkant, pin is min (meest gangbaar)
+ --O)--- plus aan de binnenkant, pin is plus

 

Hoeveel Volt?

Veel adapters geven een spanning van 9Volt, 12V of iets in die orde van grootte. Een adapter met een te lage spanning aansluiten op een apparaat kan meestal niet veel kwaad. Het apparaat zal dan trouwens meestal niet, of in elk geval niet optimaal, werken. Een brom in je geluid kan ook door een adapter met een te lage spanning veroorzaakt worden. Een te hoge spanning is vaak fataal voor het aangesloten apparaat en soms eveneens voor de (zekering van de) adapter. Er zijn ook heel speciale bij specifieke apparaten horende adapters met meerdere aansluitingen in een speciale plug, voor bijvoorbeeld +9V, -9V en aarde (0V), zgn. symmetrische voeding.

Hoeveel mA?

Met het aantal mA (milli-Ampère, duizendste Ampère) wordt de maximaal te leveren stroomsterkte aangegeven. Als een apparaat 100mA verbruikt en je gebruikt een zwaardere adapter, van bijv. 400mA is dat geen probleem. De adapter kan het dan op zijn sloffen aan. Omgekeerd, een apparaat dat 400mA trekt op een 100mA adapter aansluiten geeft gegarandeerd problemen. Je adapter brandt door, of wordt gloeiend heet, gevaarlijk! De spanning zal ook omlaag gaan, de stabilisatie werkt niet meer goed en je krijgt gebrom. In sommige adapters zit een zekering die dan door zal branden.

adapter steekplugPluggen

De hiernaast afgebeelde plug wordt veel gebruikt voor adapters. Er zijn variaties in de buitendikte en in de doorsnede van het gaatje. Ooit was het de bedoeling dat voor een bepaalde spanning een bepaalde plug werd gebruikt, zodanig dat fatale verkeerde adapters geen schade konden aanrichten omdat bijv. een adapter met een te hoge spanning niet zou passen. Maar helaas... De standaardisering is niet gelukt en er worden vrolijk allerlei afmetingen zonder logica door elkaar gebruikt. Zelf opletten dus, als de plug past wil het niet zeggen dat de adapter ook geschikt is! De meestvoorkomende manier van aansluiten is: plus op de buitenkant en de min aan de binnenkant. Maar ook hier is geen standaard!

mini jack plugEen enkele keer zie je ook mini jack pluggen (3,5mm) gebruikt worden, bijvoorbeeld bij Electro Harmonix gitaareffecten. Vaak is dan de tip van de plug de plus.

Universele adapterUniversele adapters

Adaptable adapters... Goedkope, maar héél gevaarlijke apparaten voor een muzikant!!! Met een schakelaar kun je de spanning omschakelen op allerlei gevaarlijke verkeerde spanningen. Omdat er meestal geen stabilisator in zit, komt er ook nog vaak een hogere spanning uit dan je dacht ingesteld te hebben. Voorbeelden van adapters die op 9V zijn ingesteld en bij nameten 16V blijken te leveren zijn geen uitzondering...

De omschakelbare polariteit is natuurlijk helemáál linke soep! Sommige apparaten zijn intern beveiligd tegen een verkeerde polariteit van een adapter, maar reken er niet op! Toch jammer van die digitale delay van € 215... De meeste van deze adapters hebben ook geen fatsoenlijke afvlakking en veroorzaken daardoor een flinke brom in je geluid. Koop dus liever voor een paar €uri meer de originele adapter die bij je apparaat hoort en plak er een etiket op waarop staat bij welk apparaat hij hoort. Je kunt ook eerst met een multimeter de spanning en polariteit meten voor je de adapter aansluit. Daarna spanning en polariteit af-tapen.

Adapter daisy chainMeerdere apparaten op één adapter, daisychain

Is vaak mogelijk als polariteit en spanning hetzelfde zijn. Tel het stroomverbruik van de verschillende apparaten op en bepaal zo hoe zwaar de adapter moet zijn. Een apparaat van 9V 200mA en een van 9V 300mA op een 9V 1000mA adapter lukt prima. De totale gevraagde stroomsterkte is dan 200 + 300 = 500mA, de helft van wat de adapter kan leveren. Er zijn speciale kabeltjes om één adapteraansluiting te splitsen in meerdere (daisy chain). Een enkele keer krijg je last van aardlussen en bromt het geluid. Dat is soms alleen op te lossen door een aparte adapter te gebruiken voor één van de apparaten (uitproberen), of zelfs voor allemaal...

Multi adapter

Multi adapterEr zijn ook "multi-adapters" met bijvoorbeeld 7 compleet onafhankelijke aansluitingen. De verschillende aansluitingen zijn dan "Galvanisch gescheiden" zegt de vakman. Kost wat meer, maar kan noodzakelijk zijn om hardnekkige bromproblemen op te lossen of een + aan aarde apparaat of een 18V apparaat aan te kunnen sluiten.

+ aan aarde, - aan aarde

Het voert te ver om dit hier helemaal uit te leggen, maar bij vrijwel alle effecten is de min van de voeding met de aarde (en de afscherming) verbonden. Die kunnen dus eventueel allemaal aan één voeding hangen. Sommige heel oude effectapparaten of reissues, bijvoorbeeld een oude FuzzFace, hebben de + aan aarde. Zo'n apparaat moet dan een eigen voeding (batterij of adapter) hebben, anders wordt de voeding kortgesloten.

Switchmode adapter

Switching adapter

Een nieuw type adapter is het zgn. "switching" of "switchmode" type. Deze adapters zijn erg compact, worden niet erg heet en kunnen tóch vrij veel stroom leveren, vaak wel 2000mA (2 Ampère). Ze zijn gebaseerd op dezelfde techniek waarmee een computervoeding werkt, met hoge frequenties en kleine trafo's. Zorg dat je er geen audio-kabels in de buurt legt, want ze kunnen storing veroorzaken. Ze zijn prima voor veel stroom verbruikende apparaten of voor het aansluiten van meerdere apparaten op één adapter. Let op:met sommige (met name oudere) effectapparaten veroorzaken deze adapters storing (ruis of pieptonen) omdat de geleverde stroom niet "schoon genoeg" is. Sommige puristen spelen daarom het liefst met batterijen, die leveren de zuiverste gelijkstroom... Switching adapters zijn soms geschikt voor een groot bereik aan ingangsspanningen, vaak 100 tot 230V. Handig voor je wereldtournée!

Boss ACA en Boss PSA

Boss (een submerk van het Japanse Roland) is wel verreweg het meest verkochte merk van "stompboxes", de compacte effectapparaten. Ook de oude, vanaf 1977, zijn nog steeds gewild. Qua adapters hebben we dan te maken met twee verschillende soorten: Boss ACA en Boss PSA.

De oudere ACA adapters leveren feitelijk zo'n 12V gelijkspanning. De verlaging naar 9V vindt plaats in het effectapparaat en is in feite het gevolg van een ingebouwde bescherming tegen andersom gepoolde adapters (die de plus aan de centrale pin hebben) door middel van een diode en een weerstand.

De nieuwere PSA adapters leveren een gestabiliseerde 9V en worden door Boss gebruikt vanaf 1983, naast de ACA's, afhankelijk van het type pedaal. Vanaf 1997 werden er nog alleen maar PSA adapters gebruikt. De actuele leveren 9V bij maximaal 500mA.

Wat gebeurt er als je die adapters door elkaar gebruikt? Als je een oud ACA pedaal gaat voeden met een PSA pedaal, kan het zijn dat dat oude pedaal niet (goed) werkt. Er wordt namelijk maar 9V geleverd, die in het pedaal naar beneden wordt gebracht naar zo'n 6V, terwijl het 9V zou moeten zijn. Met een kleine modificatie kun je zo'n oud pedaal geschikt (laten) maken voor moderne PSA adapters:

  1. Zoek in je pedaal het punt bij de adapter ingang dat verbonden is met de minus pool, dus met de centrale pin van de adapter stekker.
  2. Zoek het punt waar de middelste aansluiting van de jack ingang (de zgn. ring) zit.
  3. Verbind deze twee punten met elkaar door een draadje te solderen, een jumper.

Andere opties:

  • een adapter gebruiken die 12V kan leveren
  • een 9V batterij gebruiken. De batterijspanning wordt namelijk niet verlaagd in het apparaat
  • voeden met een "daisy chain" (zie hierboven) kabeltje zorgt ook voor het overbruggen van de schakeling die de spanning verlaagt

Als je een oude ACA adapter gebruikt voor een moderner apparaat dat ontworpen is voor een PSA adapter is dat niet zonder gevaar: de geleverde spanning is 12V ipv 9V. Sommige stompboxes kunnen dit hebben, maar reken er niet op!

Warmte afvoer

Een adapter kan redelijk warm worden, vooral als er flink stroom wordt getrokken. Er zitten dan ook vaak sleuven in waardoor de warme lucht weg kan. Leg er dus niets overheen, bouw ze niet ergens zodanig in dat de warmte niet weg kan. Plak geen sticker of gaffa op de luchtsleuven. Een adapter die te heet wordt is erg gevaarlijk: isolatie kan smelten, waardoor andere apparaten onder spanning komen te staan, apparatuur kapot kan gaan en er zelfs brand kan ontstaan!

Levensduur verlengen

Adapters kunnen best lang meegaan als je op een aantal zaken let:

  • Gebruik een adapter die op zijn taak berekend is (genoeg mA)
  • Gebruik adapters voor het originele doel
  • Vervang een evt. zekering door het juiste type
  • Trap niet op de adapter, kabel of de plug, leg ze uit de loop
  • Laat hem niet vallen
  • Schrijf op de adapter waar hij bij hoort
  • Vervoer een adapter voorzichtig, zodat de netstekker pennen niet vervormen, na een paar keer buigen breken ze af
  • Wikkel de aansluitdraad niet strak om de adapter na gebruik, hierdoor breekt de draad op den duur en/of de aansluitingen in de plug of binnen in de adapter gaan los. Losjes oprollen in grote lussen of opvouwen die draad.
  • Zorg dat hij niet te heet wordt (niet afdekken of afplakken)

Zelf repareren

Veel adapters zijn dichtgelijmd. Het is dan dus niet de bedoeling ze te repareren. Als een adapter wél open te schroeven is, zit er soms een zekering in. Als je die vervangt, let dan op het juiste type. Een zekering ziet er meestal uit als een glazen buisje met een heel dun draadje er in. Soms ziter er ook nog zand in. Als het glas zwartgeblakerd is, is de zekering zeker kapot, maar een defecte zekering is niet altijd op het oog te herkennen. Even checken met een weerstandmeter dus. Er staat iets op in de geest van "500mAT". Hiermee wordt de stroom sterkte aangegeven waarop de zekering doorbrandt, in dit geval dus 500mA, oftewel een halve Ampère. De T geeft aan dat het een trage zekering is, die dus voor heel korte tijd een hogere stroom verdraagt. Een snelle zekering heeft het achtervoegsel F. Vervang een zekering altijd door exact het zelfde type! Gebruik NOOIT zilverpapier of een stukje draad om een zekering te "repareren"!

De standaard IEC 60127 voorziet in vijf typen zekering: FF, F, M, T, TT. Ieder type is gedefinieerd volgens de tijd nodig om 10× de nominale stroom uit te schakelen.

  • FF (supersnel): max.12 ms
  • F (snel): max. 20 ms
  • M (normaal): min. 5 ms, max. 90 ms
  • T (traag): min. 10 ms, max. 300 ms
  • TT (supertraag): min. 100 ms, max. 4 s

Glaszekering20x5mm glaszekering (smeltveiligheid)

Aangezien er 230V aanwezig is in een adapter, is repareren iets dat je alleen moet doen als je weet wat je doet. Als je kortsluiting maakt of isolatie beschadigt in de adapter en er komt 230V op je effectapparaat te staan...

Een nieuw adapterplugje aan de kabel solderen is best te doen als je let op het juiste type plugje én op de polariteit. Isoleer de draden in het plugje en isoleer één van de soldeerverbindingen na het solderen om kortsluiting te voorkomen. Je kunt ook een kabeltje kopen met de plug er al aangegoten. Dan moet je de kabel aan de oude kabel vastsolderen, of (beter) binnen in de adapter aan de print solderen. Ook weer erg goed op de polariteit letten. Het beste is: eerst controleren met een multimeter!

Ook interessant:

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 19 Juni, 2024